Friday, June 24, 2011

Tәlim Xan: Mәn dönәrәm, göyül dönmәz!

Nevid Musmir (Nәvid Müsmir)

Söz: “Mərəğeyli (Savalı) Tәlim Xan

Qoşuq kipi (şe`r qalıbı): Gəraylı
Bağdar (Bəstəkar): Nəvid Müsmir
7/8 lik deyiş biçimi (formu),

...
Ay ağalar bu gözəldən,
Mən dönərəm, göyül dönməz,
Sevmişəm ruz-i əzəldən,
Mən dönərəm, göyül dönməz,

Piyâlə içdim sâqidən,
Dili dost, göylü yağıdan,
Sərdə sevdası dağıdan
Mən dönərəm, göyül dönməz,

Piyâlə içdim nəmçədən,
Gülü üzmədim qonçadan,
Sinə mərmər, bel incədən,
Mən dönərəm, göyül dönməz,

Bir pəridən, pərizaddan,
Heç igid düşməsin addan,
“Tәlim” deyir bu cəlladdan,
Mən dönərəm, göyül dönməz
...

Tuesday, June 14, 2011




همایش بزرگداشت حکیم تیلیم خان در ساوه برگزار می شود





ساوه - خبرگزاری مهر: رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ساوه از برگزاری همایش بزرگداشت حکیم تیلیم خان در شهرستان ساوه خبر داد.
علی شعبانی با اعلام این خبر در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: این همایش 26 تیرماه امسال با حضور شاعران، محققان، پژوهشگران و هنرمندان این شهرستان برگزار می شود.

وی افزود: علاقه مندان می توانند آثار خود را در قالب شعر و مقاله در خصوص راز ماندگاری ، جنبه های هنری شامل موسیقی، شعر ،سبک های ادبی، تحلیل سبک شناسی اشعار تیلیم خان وعرفان و معنویت و منزلت انسان و سیمای اهل بیت (ع) در اشعار تیلیم خان به دبیرخانه همایش ارسال کنند.

شعبانی ادامه داد: دبیرخانه این همایش در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی این شهرستان مستقر است و تا 15 تیر ماه آماده دریافت آثار علاقه مندان توسط هنرمندان است.

وی گفت: حکیم تیلیم خان، شاعر توانای معاصر و ترکی سرای شهرستان ساوه بوده است که در سرودن اشعار در سالهای دور دست توانایی داشته است.



همايش بزرگداشت حکيم تیلیم خان

http://savehershad.ir/ershad/Index.php

فراخوان


هوالجميل


اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي شهرستان ساوه با مشارکت بخشداري نوبران و انجمن شعر و موسيقي محلي حکيم تيليم خان ، همايش بزرگداشت حکيم تيليم خان را برگزار مي نمايد . لذا بدينوسيله از کليه محققين ، پژوهشگران و علاقمندان دعوت به عمل مي آيد تا آثار خود را ( شعر و مقاله ) در محورهاي ذيل به دبيرخانه همايش ارسال نمايند .



محورهاي ديني :

-1 تجلي قرآن در آيينه اشعار تيليم خان
-2 جلوه هاي نيايش
-3 سيماي اهل بيت (ع) در اشعار تيليم خان

محورهاي اجتماعي :

-1 -1بررسي آثار تيليم خان با رويکرد تقويت روحيه تعاون و وحدت در اقوام ديني
-2 منزلت انسان در آيينه اشعار تيليم خان
-3 تحليل شرايط فرهنگي و اجتماعي روزگار حيات تيليم خان

محورهاي اخلاق و تربيت :

-1 عرفان و معنويت در آثار تيليم خان
-2 جلوه هاي امر به معروف و نهي از منکر در اشعار ايشان
-3 پندها و اندرزها

محورهاي فرهنگ و ادب :

-1تحليل سبک شناسي اشعار تيليم خان
-2 راز ماندگاري تيليم خان
-3 جنبه هاي هنري اشعار تيليم خان ( موسيقي ، شعر ، سبک هاي ادبي و ... )

شرايط پذيرش آثار :

-1 اصول علمي مقاله نويسي ( چکيده ، واژه هاي کليدي ، مقدمه ، خلاصه مقاله ، در يک صفحه A4 ) رعايت گردد .
-2 مقاله بيش از بيست صفحه نباشد .
-3 مقاله ارسالي با نرم افزار Word و با قلم 14 ارائه گردد .
-4 cd مقاله به همراه خلاصه آن از طريق پست پيشتاز به دبيرخانه همايش ارسال گردد .
-5 آثار ارائه شده با مشخصات کامل فردي ( تحصيلي، شغلي- نشاني پستي و تلفن ) به دبيرخانه همايش ارسال گردد .
-6 به مقالات برتر جوايز نفيسي اهدا مي گردد .

* ضمناً لازم به ذکر است که مقالات برگزيده در ويژه نامه تخصصي همايش به چاپ خواهد رسيد .
نشاني دبيرخانه همايش :

استان مرکزي -شهرستان ساوه-خيابان دکتر شريعتي-ميدان مادر - اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي شهرستان ساوه

مهلت ارسال آثار : 15 تيرماه 90 زمان برگزاري همايش : 26تيرماه 90
تلفن هاي تماس : 2223220-0255 ، 2223240-0255 نمابر : 2222233 - 0255
پست الکترونيکي : Ershad.news@gmail.com آدرس سايت : www.savehershad.ir

Sunday, September 05, 2010

گونئي آزه ربايجان`ين ساوا شهه رينده ن اولان تليم خان مودئرن توركلوك آراشديرمالاري درگيسينده

Güney Azərbaycanın Sava şəhərindən olan Təlim Xan Modern Türklük Araşdırmaları Dərgisində

http://telimxan-turkce.blogspot.com/
http://merkezi-az.blogspot.com/


نوت:

١-درگيده تليم خان ديواني توپلاييجيسينين آدي يانليشليقلا اسدالله اميري يئرينه اسدالله مرداني يازيلميشدير.

٢-ساوا شهه ري اورتا ايراندا دئييل، قوزئي باتي ايراندا گونئي آزه ربايجان ايچينده يئرله شميش بير شهه ردير. ساوا`نين ايچينده بولوندوغو اوستانين آدي مركزي اولماسينا رغمه ن، بو اوستان ايران`ين قوزئي باتيسيندا يئر آلماقدادير. مركزي ايران توركله ري ايسه ايصفاهان اوستاني و چئوره سينده كي تورك قوروپلاردان اولوشور.

مئهران باهارلي
--------------------------

آچیقلاما: بو مقاله مدرن تورکلوک آراشدیرمالار درگیسی (MTAD- آنکارا اونیوئرسیته سی) ایلول آیی 2008 ده یاییملانیبدیر. آنجاق مقاله ده حکیم تیلیم خان دیوانینین توپلایانینی یانلیشجاسینا “اسدالله مردانی” یازیلیب دیر. که صحیح سی “اسدالله امیری” دیر. آرتیرمالییام کی سایین “اسدالله مردانی” بیر قاشقای تورک بیلگینی دیر. مقاله نی اوخوماق ایچین تیکلایین: makale

ساوالی حکیم تیلیم خان
http://tilimxan.wordpress.com/2010/05/19/tilimxan-mtad-de/
--------------------------

Modern Türklük
Araştırmaları Dergisi
Cilt 5, Sayı 3 (Eylül 2008)
Mak. #40, ss. 175-176
Telif Hakkı©Ankara Üniversitesi
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü
Tanıtma

Asadullah Merdani (Yayına Hazırlayan), Hekim Tilim Han Divanı , Birinci Cilt, Kum
2007 ,281 s. ISBN 978-964-04-0492-8

18. yüzyılın ikinci yarısında orta İran’da (Save) yaşamış bir Türk şairinin divanı ilk olarak gün ışığına çıktı. Adını daha çok Divanu Lugâti’t‐Türk’ün müstensihi Saveli Muhammed'den bildiğimiz Save şehri orta İran’da günümüze kadar Türk varlığını yaşatmaktadır. Sözünü edeceğimiz Divan da eski bir Türk şehri olan Save’de yaşamış Tilimhan’a aittir. Kitabın önemi eserin yazılış tarihi ve coğrafyasıyla ilgilidir. Eser, söz konusu tarihte hem de orta İran’da Türk yazı geleneğinin devam ettiğini göstermesi bakımından önemlidir.

18. yüzyılda orta İran’da yaşamış Türkçenin özellikleri bakımından önemli olan bu eser coğrafî bakımdan Batı Türkçesinin Doğu Türkçesiyle ilişkileri açısından da önemli bir yere sahiptir. Söz konusu eserin orta İran’daki Türklerin tanıtılması ve Türk dil bilimi ve edebiyatı çalışmalarına katkılar bulunacağı kanısındayız.

Divanı yayına hazırlayan ve üzerinde incelemede bulunan Asadullah Merdani'ye göre Tilimhan, Fuzulî, Nesimî, Molla Penah Vakıf, Şah İsmail Hataî, Mahdumkulu ve Hasta Kasım’dan etkilenmiştir.

Bu yazıda tanıtmaya çalışacağımız eser 245 yıl önce orta İran'ın Save şehrinde yaşamış olan Tilim Han'ın şiir divanıdır. Sözünü ettiğimiz bu eser ilk olarak Ali Kemali tarafından 20-30 sene önce el yazmaları biçiminde bulunduysa da eserin yayınlanmasına araştırmacının ömrü kifayet etmedi. Ayrıca topladığı metinler de çeşitli sebeplerle son zamanlara kadar yayınlanmamıştır. Bukitabı yayına hazırlayan Asadullah Merdani, Ali Kemali’nin ölümüyle sonuçsuz kalan Tilim Han projesini yeni nüshaların bulunması üzerine tamamlamış oldu. 2000 tirajlı bu kitabın ön- kapağında Arap alfabesiyle, arka kapağında ise Latin alfabesiyle Hekim Tilim Han
Divanı başlıkları yazılmaktadır.

176 Modern TürklükAraştırmaları Dergisi Cilt 5 . Sayı 3 .Eyl¸l 2008Divanın ön sözü Arap ve Latin harfleriyle başlıyor (ss. 11-31). Ön sözü Save şehri ve Tilim Han hakkında kısa bir ''Tanıtma'' takip ediyor (ss. 32-37). Buradan Save'nin Halacistan’la komşu olduğunu da öğreniyoruz. Tanıtmadan sonra beş bölümden oluşan şiirler başlıyor: Birinci bölümde ''Mezhebi Şiirlerden'' (Allah Âla, Saldı Saye Muhammed, Peygamber Vasfında, Hazreti Ali Vasfında vb. (38-79)) oluşurken, ikinci bölümde “Lirik Koşmalar, Cinas Koşmalar ve Dörtlükler” (Buğda, Şecer Ata Minendedir Tamaşa, Göyül Gerek Bir İlgara Bend Ola vb. (80-172)), üçüncü bölümde “Geraylılar ve Başka Kısa Şiirler” (Sallana Sallana, İntizaram Müslümanlar, Özün Eyle Çare Dilber, Haber ver vb. (173-210)), dördüncü bölümde “Cığalı Cinaslar” (Ağada, Ayasın, Başabaş, Senem Eylesen, Ay İçine Men vb.(211-235)), beşinci bölümde ise “Çeşitli Ölçüler ve Formalarda Değişik Konularda Şiirler” (Möv ve Koyunun Behsi, Konuğa Hörmet, Yer ile Göğün Değişmesi vb. (236-281)) yer almaktadır.

Asadullah Merdani’nin, bu kitabı hazırlarken faydalandığı kaynakları şunlar olmuş: El yazmaları, Zehtabive Ali Kemali’nin Tilim Han Hayatıve Yaratıcılığ, Ali Kafkasyalı’nın, İran Türklerinin Aşık Muhiti (Erzurum, Türkiye). Eserin sonunda bir okuma kılavuzu ile fotoğraflar da yer almaktadır. Eseri neşre hazırlayan Asadullah Merdani’ye teşekkür ediyoruz.

Musa Rahimi (Ankara)

(E-yayın tarihi: 3 Ekim 2008)

Monday, December 21, 2009



سرنوشت آثار حکيم تيليم خان ساوه ­اي در پنجاه سال اخير/ اسدالله امیری

http://tilimxan.blogfa.com/post-125.aspx



نوت: يازيدا كيچيك بير دوزه لتمه گره كير. تليم خان وئبلاگي ١٣٨٥ ايلينده يوخ، ١٣٨٣ ايلينده يعني ٢٠٠٤ ايلين ايكينجي آييندا ايشه باشلاميشدير. مئهران باهارلي
-------------------------------------------

اشعار تيليم­ خان به علت نفوذ شگفت‌انگيز کلام وي در دلها و قلبهاي مردم منطقه و مناطق همجوار و حتي غير همجوار در سينه‌ها باقي مانده و ورد زبان اکثر اهالي و مخصوصاٌّ دلسوختگان مي باشد و همچنين داستان عشق ناکام وي توسط عاشيق‌ها در محافل نقل مي‌شده و اکنون نيز نقل مي‌شود.

جمع آوري و چاپ ديوان اشعار وي اوّلين بار توسط محقق بزرگ مرحوم دکتر علي کمالي در حال انجام بود که تقدير الهي اين فرصت را از وي گرفت و چاپ ديوان مقدور نگرديد. مرحوم کمالي در اين راه بيش از سي و پنج سال تلاش نمودند.

در سالهاي 1370 و 1371 کنگره­ هايي در گراميداشت تيليم­ خان به همت مرحوم دکتر علي کمالي و انجمن ادبي شهريار (اوستاد شهريار دَرنَگي) شهر قدس(قلعه حسن­خان) در روستاي مرغئي و بعضي روستاهاي ديگر از جمله يئل آباد، بند امير، جوشقان, مصرقان و . . . برگزار شد که شخصاٌّ سعادت حضور در هيچ کدام را نداشتم.

اينجانب متولد سال 1354 در روستاي مرغئي با توجه به هم روستايي بودن با تيليم­ خان, از همان دوران طفوليت با نام و اشعار آن شاعر آشنايي داشته و بعضي از داستان­ها و اشعار او را در ذهن خود داشتم.

بعد از پايان دوره راهنمايي و قبولي در آزمون يگانه دبيرستان نمونة استان مرکزي، از سال 1368 در "دبيرستان نمونة حاج محمدرضا کاظمي اراک" شروع به تحصيل کرده و در سال 1372 در رشته رياضي و فيزيک از آن مدرسه فارغ التحصيل شدم. در همان سالها با کاست­هايي از عاشيق علي رمضاني(عاشيق گوٍنش) که توسط "استريو تيليم" ساوه ضبط و منتشر مي­شد توسط پسرعمه‌ام(علي پاشا خادمي) آشنا شدم.

در سال1372 در آزمون سراسري دانشگاه­ها شرکت نموده و در دانشگاه اروميه پذيرفته شدم.

در همان سالها آشنايي با موسيقي ترکيه و آذربايجان و شعراي آذربايجان از طريق دوستان آذربايجاني و مجلة وارليق و هفته نامه سهند، مرا در مورد فرهنگ و زبان مادري خودم به فکر فرو برد. ناخودآگاه هر ساوه­اي که بخواهد به فرهنگ خود فکر کند, اوّل بايد سراغ تيليم­ خان برود. از اين رو از همان سالها به فکر جمع آوري اشعار تيليم­ خان براي شخص خودم (نه براي چاپ) افتادم و تعدادي از اشعار وي را در دفتر شخصي جمع آوري نمودم و همچنين تعداد 5 کاست از اشعار وي را که به صورت داستان همراه با اشعار توسط عاشيق اسماعيل شاهمرادي خوانده شده بود به نوارخانه دانشگاه اروميه هديه نمودم.

در سال 1376 با مدرک ليسانس مهندسي از دانشگاه اروميه فارغ التحصيل شده و از سال 1377 الي خرداد 1379 در خدمت سربازي بودم. از سال 77 تا 84 به علت خدمت سربازي و مشکلات شخصي و کاري، گردآوري اشعار تيليم­ خان را متوقف نموده ولي ارتباط خود را با ادبيات ترکي با نوحه­ ها و مراسم مذهبي­، هفته­ نامه نويد آذربايجان و . . . حفظ نمودم.

از سال 1384به صورت کاملاٌّ جدّي و با قصد چاپ ديوان تيليم­ خان شروع به جمع­آوري اشعار از منابع مختلف نموده و حدود 400 عنوان شعر گردآوري شد. در زمستان 84 در پي سراغ گيري از نوار ويدئويي از کنگره تيليم­ خان در سالهاي 70 و 71 توسط آقاي فرزانه (انتشارات انديشة­نو که نشاني اين انتشارات را از اينترنت يافته بودم) به آقاي دکتر حسين محمدخاني(گونئيلي) معرفي شدم. نوار مربوط به سال 71 را از آرشيو دکتر گونئيلي تهيه نمودم و در همان زمان دکتر با نشان دادن کتاب"سؤز بازاري" از فکر چاپ ديوان تيليم­خان توسط "توٍرک ادبيات اتاغي"به همت آقايان بختيار فرّخ و سيدحيدر بيات خبر داد. از اين طريق با جناب آقاي بيات ارتباطمان برقرار شد.

در اسفندماه 1384 تعداد صد جلد کتاب"تيليم­ خان حياتي و ياراديجيليغي"( مرحوم دكتر كمالي و پروفسور زهتابي- 1382- تبريز- نشر اختر) به اعضاي هيأت حضرت ابوالفضل(ع) "مرغئي­ ايهاي مقيم تهران" از طرف مسؤولين هيأت مذکور( در آن زمان بنده هم جزء آنها بودم) هديه شد.

در شب عيد نوروز 85 به اتفاق خانواده و تني چند از دوستان در منزل شخصي در مرغئي در مورد تيليم­ خان بحث و گفتگو و چند شعر وي قرائت گرديد. در همان روزها تشکيل "تيليم خان مدنيت اجاغي" (کانون فرهنگي تيليم­ خان) از طرف بنده به دوستان پيشنهاد شد و با استقبال ضمني دوستان هم روستايي مواجه شد ولي اقدامي صورت نگرفت.

در سي­ ام تيرماه 85 مراسمي به نام تيليم­ خان در روستاي مرغئي ترتيب يافت که در آن تني چند از شاعران و نويسندگان و عاشيق­هاي شاهسئون و اهالي روستا حضور داشتند. بعد از مراسم با حضور در سر مزار، به روح بزرگ آن شاعر فاتحه قرائت گرديد.

در همان روزها در فضاي مجازي اينترنت وبلاگ‌هاي www.telimxan.blogfa.com و www.telimxan-turkce.blogspot.com شروع به فعاليت نمودند.

در تاريخ سيزدهم مردادماه 85 سنگ مزار حکيم تيليم­خان که با تلاش اينجانب و برخي دوستان مخصوصاٌّ "آقاي محمد حيدري" و با همفکري و راهنمايي جناب سيد حيدر بيات تهيه شده بود، به دست تمامي بزرگان حاضر که هرکدام گوشه­اي از سنگ قبر را گرفته بودند در جايگاه خود قرار گرفت.

در پاييز 85 همزمان با انتخابات شوراهاي شهر و روستا دو تن از کانديداها با پيشنهاد اينجانب مبني بر نامگذاري يکي از خيابانهاي شهر ساوه به نام حکيم تيليم­خان در صورت موفقيت در انتخابات موافقت کردند.

حاج احمد اميري کانديداي شوراي اسلامي شهر ساوه در سخنراني­هاي انتخاباتي خود در شروع و پايان سخنراني‌ها از اشعار تيليم‌خان استفاده مي­نمود.

علي­اصغر کريمي کانديداي ديگر، در مقابل ستاد انتخاباتي خود پارچه بزرگي با نوشتة"مردي از ديار تيليم­خان"نصب کرده بود.

کانديداي ديگري از ايل شاه­سئون (مهدي فردوسي) در تماس تلفني با اينجانب خود را از مريدان تيليم­خان معرفي نمود.

در زمستان 85 همزمان با عيد سعيد غديرخم در کارت دعوتي که جهت همفکري در مورد ساخت حسينيه مراغه­ايهاي ساوه مقيم تهران تهيه گرديده بود, اين بيت شعر تيليم­خان چاپ شده بود:

"هر مصلحت اوْلسا ائلينن گرک – مثلدير بو بير گوٍلونن ياز اوْلماز"

در ارديبهشت ماه 86 ديوان اشعار تيليم­خان تحت نام"حکيم تيليم­خان ديواني- بيرينجي جيلد" (گردآورنده: اسدالله اميري با مقدمه و ويراستاري: دکتر گوٍنئيلي) در شهر قم چاپ شد. چاپ اين ديوان انعکاس خوبي در رسانه­ها داشت از جمله در مجله­هاي ديلماج، آذري، ماهنامه بايرام و روزنامة سراسري ايران.

14 خرداد ماه 86 در مراسمي که با حضور مردم و مسولان منطقه و شهرستان ساوه از جمله حجت­الاسلام­والمسلمين حسين اسلامي نماينده مردم شهرستانهاي ساوه و زرنديه در مجلس شوراي اسلامي، هنرمند رئيس بنياد شهيد ساوه، قنبري بخشدار نوبران، شهيدي رئيس شوراي اسلامي شهر نوبران، ائمه جمعه شهرهاي نوبران و غرق آباد، فرماندهي انتظامي و بسيج منطقه و تني ديگر از مسولين محلي در گراميداشت ياد شهداي روستاي مرغئي برگزار شده بود، مزار شهدا و تيليم­خان زيارت گرديد و مسولين، در خصوص ساخت بارگاه، نصب تابلو در جاده ساوه- همدان جهت راهنمايي به سمت مقبره تيليم­خان و برگزاري همايش در تاريخ 29 تيرماه 86 در خصوص حکيم تيليم­خان قول مساعد دادند .

در خردادماه 1386 وبلاگ www.tilimxan.blogfa.com فعاليت خود را آغاز نمود.

در تاريخ 29/4/86 مراسم باشکوهي در روستاي مرغئي (مراغه) تحت عنوان"چهارمين کنگره حکيم تيليم­ خان "در دو نوبت صبح و بعد از ظهر با شرکت جمع کثيري از هنرمندان, اديبان, شعرا و اهالي روستاي مرغئي و مناطق نوبران, ساوه و قاراقان(خرقان), زرند، قم، تهران، کرج، شهريار، قلعه حسن­خان, اسلامشهر، زنجان و . . . . برگزار گرديد.

در زمستان 86 فيلمساز همداني، آقاي علي جهاني، قصد ساخت فيلمي مستند از آثار حکيم تيليم­خان داشت که کارهاي ابتدايي آن نيز در تهران، قم و مرغئي ساوه انجام شد که بنا به عللي که براي بنده نامعلوم است به انتها نرسيد. لازم به ذکر است که آقاي پرويز محمدي در سالهاي قبل فيلمي جهت سيماي برون مرزي ايران با موضوع تيليم­خان ساخته­ اند.

در 26 تيرماه سال 87 پنجمين مراسم بزرگداشت حکيم تيليم خان در دو نوبت صبح و بعد از ظهر در مرغئي برگزار گرديد. مراسم بعدازظهر که اختصاص به موسيقي عاشيقي داشت به علت قطعي سراسري برق با ناهماهنگي­هايي مواجه گرديد.

در تابستان 87 شهرداري و شوراي شهر غرق­آباد ساوه، تصميم به نصب تنديس حکيم تيليم­خان در يکي از ميدان­هاي شهر غرق­ آباد گرفت که اين هم به سرانجام نرسيد.

در پاييز 87 کتاب يادنامه حکيم تيليم خان شامل اشعار و مقالات و تصاوير ارائه شده در چهار مراسم به لطف الهي توسط بنده در انتشارات نويد اسلام قم چاپ و منتشر گرديد. در اين کتاب قسمتهايي از داستان تيليم­ خان و مهري و همچنين مقاله­ ي سيبي ميان دو آينه محقق آذربايجاني، سيد حيدر بيات، که اختصاص به محيط فرهنگي تيليم خان دارد به چشم مي­خورد. بر روي جلد اين کتاب پرتره حکيم تيليم­خان که براي اولين بار توسط هنرمند اهل خوي آقاي جعفر نجيبي ترسيم گرديده به چشم مي­خورد.

در خردادماه 88 بر مزار حکيم در روستاي مرغئي ساوه به همت دوستدارانش بارگاهي احداث گرديد.

در تيرماه 88 کتاب قوناغا حؤرمت، ترجمه­ ي يکي از اشعار حکيم به فارسي، مخصوص کودکان توسط امير سهرابي از طريق انتشارات انديشه نو در تهران منتشر گرديد.

در تاريخ 25 تيرماه 88 ششمين مراسم بزرگداشت حکيم در مسجد روستاي مرغئي با حضور شعرا و نويسندگان و اهالي منطقه برگزار گرديد.

Saturday, December 12, 2009

حکیم تیلیم خان مقبره سی

http://www.tilimxan.blogfa.com/post-115.aspx



آچیقلاما: حکیم تیلیم خان مقبره سی بو ایل خرداد آییندا حکیمین سئونلری یاردیمی ایله گؤردوگونوز شکیلده دوزلدی. بو اولایی بوتون حکیمین ماراقلیلارینا تبریک ائدیب بو یولدا چالیشانلارا آرتیق باشاریلار و باشقا معنوی میراثلاریمیز قورونوب ساخلانماق اومیدی ایله.

با احداث بزرگراه ساوه- همدان دسترسی به مزار حکیم تیلیم خان آسان میشود.

http://www.tilimxan.blogfa.com/post-123.aspx

به گزارش سایت های خبری ۶۰ کیلومتر از آزادراه ساوه- همدان در تاریخ ۲۲/۹/۸۸ افتتاح خواهد شد. با احداث آزادراه ساوه- همدان مسیر تهران به همدان کوتاهتر خواهد شد. همچنین جاده قدیم ساوه به همدان نیز دو بانده خواهد شد. گفتنی است مسیر ساوه به همدان مخصوصا از ساوه تا نوبران یکی از پرترددترین و حادثه خیزترین راههای کشور میباشد که امید است هر چه زودتر آزادراه مذکور به طور کامل به بهره برداری برسد. از دیگر پروژه های جاده ای منطقه نوبران ساوه آسفالت جاده رازقان- غرق آباد ( متصل کننده بخشهای خرقان(قاراقان) و نوبران(نوواران) به هم) و جاده نوبران به جفتان تفرش و کمیجان اراک میباشد. مطمئنا احداث جاده های مذکور در رونق منطقه مزلقان چای تأثیر به سزایی داشته و از طرف دیگر دسترسی به آرامگاه شاعر بلندآوازه ساوه- حکیم تیلیم خان- در روستای مرغئی(مراغه) را از چهار جهت( تهران- همدان- اراک و قزوین) تسهیل می نماید.

لینکهای مرتبط:

http://www.farsnews.net/newstext.php?nn=8809171674

http://www.ravy.ir/content1659200.html

http://markazi.isna.ir/mainnews.php?ID=News-35540

http://savehportal.ir/content/view/2951/33

Tuesday, November 17, 2009

تئليم خان تيمور اوغلو ساوالي

ولادت: 1126؟ ه.ش

وفات:1209 ه.ش. مراغه

جغرافیا:



مراغه دهی است در بخش خرقان ساوه که در مرز بین استان های قزوین و همدان قرار دارد. نام هایی که روی نقشه های فارسی می بینید مصرگان بجای مزلقان و رازقان بجای خرقان می باشند.کوه های اوزان بولاغ، آب رودهای قره چای و شور چای را مشروب می کنند در حالی که که کوه های آغ داغ با ارتفاع چها هزار متر ( بلندترین قله استان) و اینجه قارا با ارتفاع سه هزار متر، باعث طراوت آب و هوای آنجا شده است. یعنی به نسبت ساوه و قم سردسیر به شمار می رود و دارای ییلاقات و چشمه های خوشگوار می باشد.

مراغه یا مرغئی دهی است که اکثر اهالی آن به زراعت و شبانی روزگار می گذرانند. آنجا ناحیتی ماهوری با دره هایی نسبتا عمیق و جنگلی با زمستان های سرد و بهاری سبز و تابستانی خنک می باشد و توسط جاده های شوسه یا مالرو به روستاهای اطراف مربوط می شود. از لحاظ نژادی مردمان این مناطق آذری، تورکومان (متفاوت با ترکمن)، شاهسون (کوچنده)، قشقایی یا خلج ( از ترک های قدیم نواحی مرکزی ایران) و سایر اقوام می باشند و اندکی همچون افاغنه یا ماموران دولتی نیز اخیرا بدانجا وارد شده اند.

بیوگرافی:

وي اصالتا از تورکومانان ایل "بيات" مي باشد که اقوام ايشان در تمام ايران، عراق، ج. آذربايجان، ترکيه و ... وجود دارند. اين پراکندگي بدان علت است که در دوران صفويه، نياز به وجود نوعي نیروی چریکی احساس مي شد. بنابراين سلاطين صفوي، طوایف معتمدشان را به اقصي نقاط مملکتشان انتقال دادند و اين ها در رکاب شاه صفوي بودند و هر جند وقت یکبار به صورت گروهی به مناطق دیگری منتقل می شده اند. به همين لحاظ است که تليم خان گاهي خود را ساوه اي، گاهي آذربايجاني، گاهي عراقي و حتي گاهي هندوستاني معرفي کرده است!


اشعار تليم بيشتر سبک غنايي دارند و همين امر باعث شده اشعارش نه تنها توسط عاشيق هاي محلی به موسيقي آراسته شود، بلکه در تمام آذربايجان رسوخ داشته باشد. وي در جستجوي عشق زمینی خود، به جهانگردي رفت ولي نهايتا به موطن خود باز گشت و عبالوار گرديد. در سن 80؟ سالگي در زادگاهش به خاک سپرده شد. مزار وی در روستای مراغه در ۶۵ کیلومتری راه مواصلاتی ساوه به همدان در شمال نوبران و در روستای مراغه واقع است.

وی نزد اهالی مناطق همجوار با عنوان " ملا تلیم خان" شناخته می شد و این عنوان ضرب المثلی شده بود برای شخص بسیار دانا. آوازه این عنوان در شهرهایی چون قم یا اراک و همدان و آوج نیز کشیده شده بود. در حال حاضر با مساعی تئلیم خان می رود به یک شخصیت بین المللی تبدیل شود.


شعائر:

هنوز هم نوادگان وي در آخرين جمعه تيرماه هرسال سالمرگ وي را تعظيم مي دارند. مراسمي که شعار آن شعر تليم و هدفش روشن نگه داشتن فانوس توفان زده هویت در ساوه است. در اين مراسم، جمعيت هايي از قراء نزدیک و شهرهاي دور و برخی اقلیت های قومی چون ترکمن ها، قشقایی ها، شاهسون ها و ... حضور به هم مي رسانند. مرحوم دکتر علي کمالی بنیانگذار اين مراسم است در حالی که اخیرا توسط مهندس اسدالله امیری احیا می گردد و با حضور اکابری چون دکتر جواد هیئت، شعرا، نویسندگان، روشنفکران و موسیقیدانان به منصه می رسد. بسیاری از ایشان تليم خان را از اجل شعراي ايران قلمداد می نمایند.

اخیرا کوشش هایی جهت انتشار آثار تئلیم خان صورت گرفته است که از آن جمله چاپ کتاب " حکیم تئلیم خان دیوانی" نوشته "اسدالله امیری" و "تئلیم خان حیاتی و یارادیجیلیغی" نوشته " دکتر زهتابی و دکتر کمالی" می باشد. به علاوه تلاش هایی برای به حضور رساندن سایر آثار نوشتاری و موسیقیایی وی صورت گرفته است.



http://qizilyurt.blogfa.com/8612.aspx

Sunday, September 21, 2008

انا انزلناه فی لیله القدر

حکیم تیلیم خاندان بیر شعر ( قرآن-کریمین قدر سوره سی):

“بسم الله” اوخودوم “رحمان الرّحيم”
“انّا انزلناه في ليله القدر”
حق نازيل ائيله‌دي قدر گئجه‌سي
“وما ادريک ماليلة القدر”

مين آيه برابر شب-قدردير
غير-شب ده اولدوز اولسا بدردير
او گئجه‌نين آدي شب-قدردير
صلّ علي شرف-”ليله القدر”

“خير من الف شهر” من ” تنزل”
الملائکه و الروح ” ملک‌لر دليل
“فيها باذن” قدرت-خداي جليل
مکمل چارده مثل-ماه-بدر

“ربّهم” ورد ائيله چکمه يه سن زجر
“من کل امر” اوخو تا تاپاسان اجر
“سلام هي حتي مطلع الفجر”
هر گئجه‌دن زيياده دير اونه قدر

به حرمت-ائمه دو جهانه شاه
ذرّه کرمييندن احسان ائت الله
تيليمين عرضين ائت قبول-درگاه
تير-اجابته هدف اولسون صدر

Saturday, August 30, 2008



قارا بولوددان چيخان آي: تيليم خان بئگ

http://tilimxan.blogfa.com/post-37.aspx

توضيح: اوسته يازيلان عونواني (قارا بولوددان چيخن آي) ايلك پئگ (دفعه) رحمتليك دوكتور علي كمالي، حكيم تيليم خان`ا وئرميشدير. بوتون سئوينجيميز له ايندي حكيم`دن چكيله ن ايلكين(اوليه) شكلي بوتون حكيم`ي سئوه نلره و تورك ادبيياتي دونياسينا ايتحاف ائديريك. بيلديرمه ليييك كي بو طرح اوستاد جعفر نجيبي الي ايله چكيليبدير.



Tuesday, July 22, 2008



سنی من هاردا آختاریم؟/اسدالله امیری

سنی من هاردا آختاریم؟

تیلیم خان گدیگینده ایچدیگین جام دا می آختاریم سنی؟

یوخسا اوردا ائشیتدیگین مقدس بیر مکاندان گلن سسده می آختاریم سنی؟

یوخسا سندن یادگار قالان تورکمان محمود دا می آختاریم سنی؟

بیر گون اوزومو سنین، تک وورغونون سانیردیم، آمما ایندی بوتون ائللر وورغونون سنین.

اوشاق ایکن ییرلرین آتامدان ائشیدنده هئچ ده دوشونمه دیم:

فقل اللهم رب العالمین

سویله نه دیلده سن بیر دیلله شه لیم

صلاحیت جعفر یا ولاالضالین

سویله نه دیلده سن بیر دیلله شه لیم...(تیلیمین ۱۲ دیل آدیندا شعری)

سونرا پاشالاردا گوردوگوم آشیق علی رمضانی، ساوا شهرینده قوردوغو استریو تیلیم منی بیر آز اوزومه گتیردی. داها سونرالار آشیق اسماعیل شاهمرادی اوخودوغو ۵ کاسئتی اورمییه اونیورسیته سینه هدیه ائدنده اوزومه گووه ندیم. سنی علی کمالی داغ به داغ، داش به داش، ائو به ائو،مرغئی، قاراقان بند امیر، لوک دینگه سی، جین دره سی، همدان، ساوا، قوم، زنجان، تبریز، آزربایجان، تورکیه و ارمنستاندا آختارارکن، منده کمالینی آختاردیم. وارلیقی ایزله دیم. وارلیغیمی وارلیقدا تاپدیم. آمما حئییف ۱۳۷۵ ده سنی تاپاندا کمالینی ایتیردیم. کمالی دن سونرا دوکتور گونئیلی وارلیقدا یازدیغی بیر مقاله دن دیوانین چاپ اولماسینین نده نینی ، شعرلرینین بیر سیراسی باشقا شاعیرلرین شعرلری ایله قاتیشیق اولدوغونو اویره ندیم.

سنی آختارماغا دوام ائتدیکجه، قوجا تبریزده اختر نشریاتی یایان بیر کیتاب منه بویوک بیر موشتولوق اولدو. "تیلیم خان حیاتی و یارادیجیلیغی". کمالی و زهتابی نین سسی تبریزدن گلدی. تبریز ساوانی یانسیدی.

"تبریز اوستو گونئی دی" ییرینی اوخویارکن دوکتور گونئیلینی تاپیب و دیوانین بیرینجی جیلدی یئنه تبریزین گونئیلیسی الی ایله چیخدی. بیرینجی جیلدین چیخماسی منیم دوغوم گونومه راست گلدی. من یئنی دن دوغولدوم. کیتابدان سونرا هر یئردن سسیمه سس وئرن اولدو. شیرازدان ماذون، تورکمن صحرادان مختومقولو، تیکمه داشدان خسته قاسیم،دوخارخاندان عابباس، باهاردان ریضا و ... سنی قارشیلادی. بیر آزی دا گیلئی لندی. تبریزین مقبره الشعرا کیتابخاناسی سنی قوناق ائتدی و منی خوشحال. سنی آختاراندا مراغه و سرسکند آراسیندا نظر کهریزی شهرینین آتش بیک منطقه سینده بیر کندی تاپدیم، بو کندین آدی تیلیم خان.

مرندلی بیر دوستا شعرین اوخویاندا دئدی کی: بو شعری آتام اوخویاردی و تخلصوندا تیلیم دئییردی، آمما بیلمیردی تیلیم کیمدی و هارالیدی.

سنی آختارماغا دوام ائده جه یم، بوتون ائلیم له.

آه اگر علی کمالی اولسایدی... .

( بو یازی حکیم تیلیم خان ۵ ینجی قورولتاییندا -۲۶/۴/۸۷ ده- اوخوندو).



نصب تابلوهای راهنمایی مسافرین به سمت زادگاه حکیم تیلیم خان
بسمه تعالي

در تاريخ 25/04/87 و در آستانه ميلاد مبارك اسوه تقوي، حضرت علي عليه السلام و يك روز قبل از پنجمين مراسم بزرگداشت مقام شامخ شاعر بزرگ؛ حكيم تيليم خان ساوه اي تابلوهاي راهنمايي به سمت زادگاه شاعر، روستاي مراغه(مرغئي) در مسير نوبران به روستاي مراغه(مرغئي) نصب گرديد. اين تابلوها كه تعداد آنها دو قطعه مي باشد به همت دهياري و شوراي اسلامي روستاي مراغه(مرغئي) و مساعدت بخشداري نوبران تهيه شده و يكي از آنها در سه راهي دميرچي و ديگري در سه راهي تجره نصب گرديد.

لازم به ذكر است كه روستاي مراغه(مرغئي) در 16 كيلومتري شمال نوبران واقع است و زادگاه حكيم تيليم خان مي باشد.

وبلاگ حكيم تيليم خان از كليه علاقه مندان حكيم تيليم خان و مخصوصا از دهياري و شوراي اسلامي مراغه و بخشداري نوبران تشكر مي نمايد.






رحمتلیک مرغئیلی احمد آقا محمودی`نین گوزل الیازما خطی ایله تیلیم`ین بیر شعری

رحمتلیک احمد آقا محمودی، تورکمان محمود`ون اوغلو میرزا حسین آقا`نین اوغلودور. تورکمان محمود تیلیم خان`ین دوردونجو نوه سی دیر. احمد آقا محمودی`نین مراد و غلامحسین آدینا ایکی اوغلو وار کی ایندی تهران`دا یاشاییرلار.

(شعرین یاخین ۵۰ ایل بوندان قاباق ادبی دیلده یازیلماسی اونملی دیر- بو شعر آقا ولی الله غفاری آرشیویندن آلینمیش)






تیلیم، دیلیم، ائلیم / بختیار فرخ

بو شعری حکیم تیلیم خان بئشینجی قورولتاییندا (مرغئی ده)سایین شاعیریمیز بختیار فرخ اوخودو:

تیلیم ، دیلیم ، ائلیم
تیلیم ،دیلیم
بیر ائلین نیسگیلین اؤمموزومدا
سنه گتیرمیشم
سورگون دوشن ائلین
ایللر بؤیو دیله گینی
چؤگورونو ،چاویرینی
اوزانی نی، هالایی نی

تیلیم ، ائلیم
یوزلر ایلدی سؤز ییرلاری
شه سئونین طایفاسینـــــــدا
دیل لرده دی
نه دیل لرده؟
اورک لرده یاتاق سالیب.

قطریدن ساروان گئدن
دئوه لرین زنگ لرییدن
(لؤ لم هئیین) هاواسییدان
سندن دی یر

چوبان داغدا سوروسوی دن
(گاررای لی نین
کسمه سییدن، کلله سییدن)
سندن دی یر

قیز گلینلر
تولوغودان بولاغ اوسته
نیزیللئییب
قوچ ایگیتلر آت بئلینده
قیی قاج گئدیب
(قوچ کؤراؤغلو) هاواسییدان
سندن دی یر

قوجالاریم ،قاریلاریم
گئچمیشینه حسرت یئییب
آغلاریکن
(یؤرقون کله کی) بحرینده
سندن دی یر

کؤچ گیدنده تؤختاق- تؤختاق
گؤیده گیدن دورنالاردان
کؤنول قوشو
اوچاریکن
مغان دئییب
آراز آغلار
(کؤچ)هاواسین ییرلایارکن
سندن دی یر

آشیقلاریم ،تؤی ،دویونده
چؤگور چالیب شن هاوادا
هله دستان باشلامامیش
سندن دی یر

آنایوردوم
آدربایجان
سندن دی یر

قایناق:www.ozan2007.blogfa.com




از زرند تا رزن- از قاراقان تا خلجستان، مرغئی کانون عشق الهی/ اسدالله امیری
اولو تانري آدي ايله


به مناسبت پنجمين يادمان حكيم تيليم خان ساوه­اي(26/4/87-مرغئي،ساوه)

تيليم خان،شاعر دوره قاجاريه:1246-1171(ه.ق)، 1209-1136(ه.ش)،1831-1758(ميلادي)

از زرند تا رزن- از قاراقان تا خلجستان


مرغئي كانون عشق الهي

از جنوب غربي تهران كه خارج مي شوي بعد از گذر از شهرهاي "اسلامشهر" و "رباط كريم" به "آجي­چاي" مي رسي. حوزه استحفاظي "زرند" از اينجا آغاز مي شود. از "پرندك" مي گذري تا به "زاويه" برسي. اينجا مسقط الراس "عاشيق محرم" زاويه اي است. همان دلسوخته اي كه در يك شب، منقلب شده و لقب عاشيق مي گيرد. بعد از گذر از "مامونيه" و "ساوه" وارد جاده همدان شده، اگر دقيق باشي مي تواني آن طرف "قاراچاي" در بالاي تپه اي "قيزقلعه" را ببيني كه نظاره گر شما و كل شهر ساوه است. در امتداد "مزلقان چاي" به مسير ادامه مي دهي تا از "غرق آباد" گذشته به "نوواران" برسي. اينجا تركيب "نوو" و "آران" است. يعني "دره" و "دشت". در سمت جنوب اين مسير رشته كوهي واقع است كه تفرش و خلجستان و كميجان در سمت جنوب اين رشته كوه واقع است. از نوواران(نوبران)، اگر به سمت غرب بروي به "رزن" و همدان و اگر 16 كيلومتر به سمت شمال حركت كني به روستايي در حاشيه رزقچاي( مرغئي چايي) و در دامنه قله هاي "گوننل" و "قاراگونئي" مي رسي. اينجا، "مرغئي"،كانون عشق الهي، است. مسقط الراس و آرامگاه حكيم تيليم خان و چهارمين نواده اش "توركمان محمود" است. جايي است كه پنجمين بزرگداشت تيليم خان در آنجا در حال انجام است:

حكيم تيليم خان بئشينجي قورولتايينا خوش گليب سينيز

اگر مسير را ادامه دهي به روستاي سنگك و عاشيق رضاعلي، سپس از "تيليم خان گديگي" عبور كرده به "آسگين اوباسي" و "تختيي گديك"، "ميصيرقان گديگي" و "حاج اكبرخان رزاقي" و "اينجي قارا" و "قاراقان" و "بندامير" و "علي كمالي" خواهي رسيد........ .

بئشينجي قورولتاي بئش اينجي آدينا

مردين دامانينه چال سن الي سن
آياق چکمه گر دوتماز سن الي سن

مقيد اول "تيليم” چاغير علي سن
زمين و آسمان او لنگريدور

حضرت علي(ع) نين عزيز دوغومونو و آتا گونونو قوتلاياراق، دونياليق "محمود كاشغرلي" ايلينده خوجا احمد يسوي،عمادالدين نسيمي، محمد فضولي، مختومقولو فراغي، خسته قاسيم و عرفان شعرينين داوامچيسي اولان دده تيليم خان اوچون 5 ينجي مراسم اسلام دينينين 5 اينجيسينين يادي ايله قورولماقدادير. بللي اولدوغو كيمي، تيليم خان بير عارف و حكيم و درين دونيا گوروشو اولان بير شاعردير . شعرلرينين بير حصه سي و ان گوزل حصه سي ائمه اطهار(عليهم السلام) حقينده دير. بيز بير مسلمان و تورك اولاراق بو عزيز شاعيريميزه درين سايغيميزي گوستره­ره­ك هر ايل تير آيينين سون پنجشنبه و جمعه گونو مرغئي كندينده، حكيمين مزارينا گول سوناجاغيق.

اومودوموز وارگوزل وطنيميز ايرانين بوتون معنوي ميراثلاري تانينسين و حكيم تيليم خان و منطقه نين باشقا شاعيرلري او جومله دن: حاج اكبرخان رزاقي، توركمان محمود، عاشيق رضعلي،قيرميزينلي ميرزا فتح الله فقير، مزلقانلي ميرزا داراب، قاراقانلي غيبعلي و ..اثرلري چاپ اولوب علم و ادبيات عالمينه تقديم اولسون.

*****

مکرر ائيله بسم الله
نام- سبحانه يازموشلار

ابتداي- کلام الله
ازل قرآنه يازموشلار

نبوت گؤنده ردي کسمين
ختم –نبي قيلدي رسمين

محمد مصطفي اسمين
طاق –آسمانه يازموشلار

اوخورلار لولو المرجان
اَلخلق الانس و الجان

الرّحمن علم القرآن
ذکر- خضرانه يازموشلار

بيل وکيل- کارخانه ني
دئيه رلر شير- يزداني

اوخو انّا فتحناني
شاه- مردانه يازموشلار

تغيير وئرن خيره, شره
منصب وئرن هر بشره

تيليمي اربع عشره
کلب- آستانه يازموشلار

*****



علي كمالي`نين آنيسينا

مئهران باهارلي




وارليق مكتبينين، ييرمينجي يوز ايلين سونوندا ايراندا تورك خالقينين ميللي اويانيشي و اؤزونه قاييتما، تورك ديلي و ادبيياتينين ديرچه لمه سوره جينه گيرمه سينده كسين و بليرله ييجي اوينامي (رولو) اولوبدور. بونو بيز، دوكتور هئيت باشدا اولماق اوزره، وارليق چئوره سينده توپلانان بوتون يازار و قلمله دوشونجه اييه لرينه بورجلويوق. بونلارين هر تكي اؤز آلانلاريندا بيره ر سئچگين آراشديرماجي، دوشونور و قلم اوستالاري اولوبلار.

آنجاق منجه بو آدلارين آراسيندا ايكيسي واردير كي، تكجه گونئي آزربايجان و ايران چاپيندا دئييل، بلكه بوتون دونيا چاپيندا دا گئرچه ك آنلامدا سئچگين آراشديرماجي و توركولوق آدلانديريلمايا حاق قازانيبلار. بونلارين ايلكي دوكتور حميد نوطقي و ايكينجيسي ايسه علي كمالي`دير.

اؤزه لليكله علي كمالي`نين واختسيز و ائركه ندن آراميزدان آيريلماسي، يئري چتين دولدورولابيله جك بير ايتگيدير. كمالي بيزي تكجه تليم خان`ا دئييل، بلكه آزربايجان`ا قاووشدورموشدور. كمالي`نين سايه سينده آزربايجان؛ مركزي، همدان، قوم .... اوستانلاريندا يئرله شه ن گونئييني، اؤزونو يئنيدن تانيميش و تكرار قازانميشدير. علي كمالي تك كيشيليك بير اوردو ايدي .....

ايشيق ايچينده ياتسين



دوکتور جواد هیئتین حکیم تیلیم خانین 5 ینجی مراسیمینه مکتوبو

( بو پیغام حکیمین ۵ ینجی توره نینده سایین دوکتورح.م. گونئیلی واسطه سی ایله اوخوندو)


بویوک شاعیریمیز تیلیم خانین 5 ینجی آغیرلاما مراسیمی اشتراکچیلارینا

چوخ ایستیردیم بو گوزل مراسیمده شخصا اشتراک ائدیب سیزلره خصوصا اوز اورک سوزلریمی افاده ائدم. تاسوف کی ایشلریم منه بو ایمکانی وئرمیر. اونا گوره بو مکتوبلا سیزلری تبریک ائدیب بو عزیز گونده هامینیزا سعادت دیله ییرم.

من شخصا تیلیم خانی عزیز دوستوم وارلیق درگیسینین همکاری رحمتلیک علی کمالی واسطه سی ایله و اونون وارلیقدا یازدیغی مقاله لری ایله تانیمیشام. رحمتلیک کمالی اوزو ساوه تورکلریندن اولدوغو اوچون، ساوه و او بولگه نین شاعیرلرینی تانیتماقدا چوخ امک وئردی. او بو بولگه نین تورک دیللی شاعیرلرینی و اونلارین اثرلرینی خصوصی علاقه و دقتله توپلایاراق بو باره ده یازدیغی مقاله لری ایله اونلاری و اثرلرینی وارلیق اوخوجولارینا تانیش ائتدی. اونون یازدیقلارینا گوره تیلیم خان بو بولگه شاعیرلرینین ان قدرتلی سی اولموش. حئییف کی کئچمیشده لاییق اولدوغو قدر تانینمامیشدیر. من 18 ینجی عصرین ایکینجی و 19 ونجو عصرین بیرینجی یاریسیندا(1763-1832) یاشایان بو خلق شاعیرینین شعرلرینی اوخودوقجا اونا سئوگی و سایغیم آرتاراق ارادتیم چوخالمیشدیر. تیلیم خان تام معناسی ایله بیر خلق شاعیری حتی بیر حق شاعیری دیر. او خلق ایله یاشامیش، خلقین شادلیغیندا سئوینمیش و کدری ایله کدرلنمیش دیر. تیلیم خان بوتون وجودی ایله ائلینی و وطنینی سئومیش و وطنی ایران خطره دوشنده هامینی بیرلیگه دعوت ائتمیش و وطنینی مدافعه ائتمگه تشویق ائتمیش دیر.

سوزلریمین سونوندا اولو تانریدان او مرحوما رحمت و سیزلره خوشبختلیک دیله ییرم.

ساغ اولون

دوکتور جواد هیئت 24/4/87

Friday, June 13, 2008



حکیم تیلیم خانین تورونو اولان "تورکمان محمود"دان بیر شعر

تاریخ -هزاروسیــــــــــــصدونــــــه دا
خوب دوشدی غؤغایا باشی قلیانین
نه جورمونان بیلمم دوشدی بالایـــا
توتون ،سیگار قؤم وخویشی قلیانین

............................................

حؤکم اؤلوندو بیر بیرینه ووردیلــــــــر
گؤزدن سالیب تامامونو قیر دیلــــــــر
هر مکاندا بیر قلیان کش گؤردیلـــــــر
اؤنو توتوب هــــــــــم آتشی قلیانیـــن

...............................................

باتدی خوانی لر دریـــــــــــای - یاسا
گردن کج گیردیلر غملــــــــــی لیباسا
حریص لری دوشدی خؤف و هــــراسا
داغیتدیلار یاریؤلــــــــــــداشی قلیانیـن

................................................

بعضی نا جینس لر اؤیان بویانـــــــــدا
گیزله نیب چکدیلر کؤنج و پینهانــــــدا
یاناللار عؤقباده نار- ســــــــــــوزانـــدا
ترکین ائتدی ماقیل کیشــــی قلیانیـن

.............................................

گویا کی فرماییش ائیله دی ایمـــــام
مؤجتهد-اعلم بویــــــــــــوردو حـــــارام
تورکمن محمود دئییر خوار اولسون مدام
خوش اؤلماسین هرگیز ایشی قلیانیــن

قایناق:http://www.ozan2007.blogfa.com/post-36.aspx

Wednesday, April 23, 2008



حكيم تيليم خان ديواني و منيم دوغوم گونوم / اسدالله اميري

گؤلن آی ۲, ۱۳۸۷

اولو تانري¬نين آدي ايله

۱. گئچه ن ايل(۱۳۸۶)، اورديبئهيشت آيينين اوچونده، دوستومون وانئتي ايله حكيم تيليم خانين چاپ اولموش بيرينجي ديوانيني آلماغا قوم`ا گئتديك. ايشلريميزي گؤره ندن سونرا كيتابلاري آليب و بو بويوك سئوينجيمي سايين بايات به يله پايلاشماق ايسته ديم. بونون اوچون بايات بَه يله قرارلاشيب و قاپيلاري اؤنونده گؤروشدوك. سايين بايات ايلك دويغوسونو بئله آچيقلادي: “بير وانئت تيليم خان”.

۲. منيم سيجيليمده دوغوم گونوم اورديبئهيشتين اوچودور. آمما ننه م دئيير كي: ” سن پايوزيي اورتا آيوننا اولموشه ‌ي”. آمما بير ايلدير اينانميشام كي سيجيليمده يازيلان تاريخ دوغوم گونوم اولماليدير.

۳. بيلديرلري كيتابلاري قوم¬دان آليب يولا دوشوب تئهران`ا يئتيشه نده ياديما دوشدو كي : بوگون منيم سيجيليمده دوغوم گونومدور و بو ايكي قونو كاميلن ايتتيفاق اوزره بيربير اوستونه دوشدولر. گرچكدن ده تيليم خان ديواني چاپ اولماقلا منيم كيمليييمين بير قيسمتي ديريلدي و منه بير باشقا ديريليك دويغوسو وئريلدي.

۴. بو بير ايلده حكيم تيليم خان اوچون دوردونجو قورولتاي باشدا اولماقلا بير چوخ ايشلر گورولوب كي بير نئچه سي بونلاردير: “حكيم تيليم خان، مراسيملر و مقاله لر” (كيتاب،چاپا حاضيرلانيب)،”حكيم تيليم خان ديواني، ايكينجي جيلد” (چاپا حاضيرلانير) و … . ايشاللاه بو ايل تير آيينين ۲۶ سيندادا حكيمين بئشينجي قورولتايي گئچيريلمه سينه قرارليييق. هابئله بو بير ايلده موختليف نشرييه‌لرده حكيم تيليم خانين آدي گئديب و مقاله لر يازيليب و ياييليب او جومله دن: قاپانميش “ديلماج”، زنگانلي “بايرام” و … . بو زمينه ده بيله‌ لريندن چوخ يارارلانديغيم سايين “سئييد حئيدر بايات “دان دا خاص تشككوريمي بيلديرمكله، دئييرم:

- اييي كي دوغدون حكيم تيليم خان ديواني!
- اييي كي وارسان سئييد حئيدر بايات!
- اييي كي وارسان آلما يولو!

Friday, February 08, 2008




تيليم خان يوردوندا / مهندس حسن راشدي


(آلما يولو: بو مقاله تيليم خانين دؤردونجو قورولتاييندا مره‌غئي کندينده (۱۳۸۶ ياي) مهندس راشدي‌نين اؤز توسطي ايله اوخونوبدور. تيليم خانا عاييد قورولتاي‌لار حاقدا دئمه‌لي‌ييک کي بو قورولتاي ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ جي ايللري ايکي دؤنه قورولموشدور. سونرا اون بئش ايل سوسغونلوقدان بری بير داها ۱۳۸۵-جي ايل ايکينجي قورولتاي‌لار سيراسي باشلانيب و ۱۳۸۶ جي ايلده ده داوام ائتميش‌دير. اومودوموز بونادير کي بو علمي و کولتورل قورولتاي هر ايل تيليم خان آدينا آدلان گون ياني تير آيي‌نين ايگيرمي يئدديسينده داوم ائتسين. )
تيليم خان يوردوندا
وطنيميزين و ائليميزين فخري ساييلان، شعرلري ديللر ازبري، اؤيودو نصيحت‌لري ديلدن ديله، اوٍركدن اوٍرگه گزيب دولانان حكيم تيليم خان آدينا قورولان قورولتاي دا ايشتيراك ائتمك‌دن اوٍرك دن سئوينيرم.بيز ياخشي بيليريك وطنيميزين موختليف گوشه لرينده، دوغما ادبيات و مدنيت خزينه‌ميزين اينجي و ميرواري‌لرينين چوخو، هله ده غوربت توزو آلتيندادير، لاكين اينانيرام غئيرتلي و ايناملي اينسانلاريميزين تلاشي سايه‌سينده غوربت توزو آلتيندا قالميش بو قيمتلي گوهرلر هميشه توز آلتيندا قالماياجاق و بير گوٍن قدير بيلن ميللتيميز ايچينده پارلاياجاق، نئجه كي تيليم خان آدلي بو قيمتلي گوهر غيرتلي و ايناملي اينسانلاريميزين تلاشي ايله پارلادي.اينقيلابدان سونرا و آنا ديليميزده قزئت و درگيلر بوراخيلان زامان آذربايجان ادبياتيندان و آذربايجانين موختليف بؤلگه لرينده ياشايان گئچميش و يا معاصير شاعير و اديب اينسانلاردان آد گئديرديسه ساوا، همدان و اراك بؤلگه‌لرينده ياشايان ديلداشلاريميزين ايچيندن دوغما توٍركو ديليميزده اثر يارادان هئچ بير شاعيرين آدي قولاغيميزا دگمه‌ميشدي.بئله بير مسئله منه و دوغما ادبياتيميزا اوٍركدن باغلي بير چوخلو اينسانلاريميزا بير نيسگيل كيمي اولموشدو. لاكين اينقيلابين غلبه سيندن بير نئچه آي سونرا دوٍنيا شؤهرتلي جرّاح و عاليم دوٍكتور جواد هيئت و “ايرانين عمومي رابطه‌لر آتاسي”(پدر روابط عمومي ايران) عنوانيني قازانان دوكتور حميد نطقي تلاشي ايله باشلايان “وارليق” مجله سينين ايكي ايل چاپيندان گئچندن سونرا، تخصّص باخيميندان عدليه وكيلي اولان بير شخص ده وارليق مجله سينين يازارلار بيرليگي سيراسينا داخيل اولدو.وارليق درگيسينين يئني يازارلار عضوو ساييلان عدليه وكيلي “ساوا”شهرينين قاراغان بؤلگه‌سينين “بندامير” كندينده دوٍنيايا گؤز آچميش و تهران‌دا ياشاييردي، بو اينسان “علي كمالي” آديندا بير سويداشيميزايدي.علي كمالي وارليق مجله‌سينه آياق قويان گوٍندن، وار قوّه‌سي ايله بوگونكو “مركزي ” و “همدان” اوستانلاري آدلانان لاكين تاريخي آذربايجانيميزين گوٍنئي بؤلومو اولان ساوه، اراك و همدان منطقه‌سينين آناديليميزده كي ادبيات و فولكلور اثرلريني توپلاييب وارليق اوخوجولارينا و وارليق مجله‌سي يولو ايله توٍرك دوٍنياسينا تانيتديرماغا چاليشدي.علي كمالي نين چاليشماسي نتيجه‌سينده ايكي يوٍز ايله ياخين غوربت توزو آلتيندا قالميش “تيليم خان” اينجيسي پارلاماغا باشلادي و تيليم خان آدي آذربايجان ادبياتي و مدنيّتي سيماسيندا بير پارلاق اولدوز اولدو.بئله ليكله تيليم خان يالنيز آذربايجان ادبياتيندا يوخ بلكه توٍرك دوٍنياسي ادبياتيندا اؤزونه لاييقلي يئر قازاندي و آذربايجان شعر صنعتي نين گوٍنئي بؤلومونون، يعني ساوا، اراك و همدان بؤلگه لري نين ايكي يوٍز ايلليك ميراثي “تيليم خان” آدي آلتيندا ثبت اولدو.علي كمالي اؤز چاليشمالاريني يالنيز همدان، ساوا و اراك بؤلگه‌لرينه محدودلاشديرماييب، قشقايي تووركلري نين ادبياتي ساحه‌سينده ده چاليشاراق اؤلكه داخيلينده و خارج اؤلكه‌لرده قورولان كنگره‌لرده و كنفرانس‌لاردا اشتراك ائديب، معروضه‌لر وئردي.مركزي ايران توٍركلرينين و يا اؤزو دئديگي كيمي دئسك “داغيناق توٍركلرين نماينده‌سي” و تمثيلچيسي كيمي چيخيش ائدن علي كمالي آرديجيل چاليشمالاري ايله توٍرك بؤلگه‌لري ساييلان تاريخي عيراق-عجم و حتّي قشقايي بؤلگه‌لري نين شعر و فولكلوريك چيچكلرينيده توٍرك دوٍنياسينين ادبيات گولوستانينا آرتيردي.علي كمالي بو چاليشمالاري تكميللشديرمك اوٍچون “شهريار درنگي” يارديمي ايله ايلك دفعه ۱۳۷۰ -جي ايل و ايكينجي دفعه ۱۳۷۱ -جي ايل “تيليم خان كنگره‌سي” آدي آلتيندا آذربايجانين تانينميش شاعير، يازيچي محقّق و اديب شخصيتلريني او جومله دن: پروفئسور محمدتقي زهتابي، پروفئسور غلامحسين بيگدلي، دوكتور محمدعلي فرزانه، دوكتور جواد هيئت و باشقالاريني بو كنگره‌يه دعوت ائديب ايكي گوٍنلوك يئل آباد، مرغئي و جوشقان كندلرينده كئچيريلن عظمتلي مراسيمده تيليم‌خان ياراديجيليغيني و اونون دوغوم يئري مرغئي كنديني و تيليم‌خانين مزارينين هانسي مكاندا اولدوغونو كنگره ايشتيراكچيلارينا تانيتديردي.علي كمالي نين تيليم خان حاققيندا اوزون اوزادي آرزولاري وارايدي، تأسّوفله ۱۳۷۵ـ جي ايل اونون واقتسيز اؤلومو بو آرزولارا چاتماغا فورصت وئرمه‌دي.۱۳۷۵-ينجي ايلدن سونرا، اون ايله ياخين يئنه غريبليك فضاسي تيليم خان يوردونو آلدي و علي كمالينين يئري بوش قالدي، لاكن تيليم خان يوردونون باشقا بير غئيرتلي و ايناملي اوولادينين آياق مئيدانا قويماسي و ۱۳۸۶-جي ايل حكيم تيليم خان ديوانينين چاپ اولماسيلا گؤزلريميز ايشيقلاندي.تيليم خان ديواني چاپ اولماقلا گنج مهندس اسدالله اميري نين آدي دا آذربايجانلي شاعير، يازيچي، تدقيقاتچي و اديبلري يانيندا تانينماغا باشلاندي، چونكو ايلك دفعه اولاراق “حكيم تيليم خان ديواني”نين چاپ اولماسي اونون چكديگي آغير زحمتلر سايه‌سينده مومكون اولموشدور.تانرييا شوكور اولسون ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ –جي ايللرده قورولان كنگره لرين داوامي، ائلينه، ديلينه و ميللي وارليغينا آرخالانان سايين اسدالله اميري و حورمتلي مرغئي اهاليسي و منطقه‌نين خيرخواه اينسانلارينين تلاشي ايله بو گونده”تيليم خان كنگره سي”آدي ايله گئچيريلمكده‌دير. نه ياخشي كي بو معنوي قورولتايدا ايشتيراك ائتمك او دا اون اوچونجو (هجري)قرنين تورك ديلي و فولكلورو اوستادي تيليم خانين دوغولوب بوآتديغي و شعر صنعتينه ماليك اولدوغو مرغئي كندينده ۱۳۷۰و ۱۳۷۱-ينجي ايل كيمي يئنه ده منه نصيب اولدو.آرزو ائديرم وطنيميزين بويوك شاعير و ائل اوزاني”تيليم خان”ين مزاري اونون شخصيتيننه لاييق درجه‌ده تيكيلسين و تيليم خانين مزاري‌نين آبيده‌سي آذربايجانيميزين دونيا شوهرتلي شاعيري اوستاد شهريار و قارداش توركمن شاعيري “مختوم قولو فراغي” مزاري نين آبيده‌سي كيمي تاريخي آذربايجانين گونئي بؤلومو اولان ساوه، همدان، اراك منطقه سينين سيمبولو كيمي تانينسين، چونكو بوگون آرتيق تيليم خان آذربايجان ادبياتي و تورك دونياسي ادبياتيندا تانينميش بير شخصيت اولموشدور.ساوا منطقه سينين اوستاد شاعيري تيليم خان ۱۱۷۶-جي هجري قمري ده مرغئي كندينده دونيايا گؤزآچميش و ۱۲۴۶-جي ايلده يئتميش ياشيندا همين مكاندا وفات ائتميشدير.شاعير اوزان تيليم خان اؤزونو تانيتديرماق اوچون بئله دئيير:اولکه ميز عيراقدير شهريميز ساوامزلقان چاييندان گؤتوردوم هاواعاشيقلار دردينه ائيله‌رم داوامن طبيبم هيندوستاندان گليرم……بيلَنلر بيلسين‌لر من “تئليم” خانامبيلمه ينلر بيلسين گوهرم کاناممرغئي ساکيني اصلي تورکمانامگزه-گزه بو جهاندان گليرمهجري قمري سكگيزينجي قرنين مشهور تاريخجيسي حمدالله مستوفي آذربايجان محدوده‌سيني جنوبدان عيراق عجم، شمال و شمال غرب دن گورجيستان و ائرمنيستان و غرب و جنوب غرب دن كوردوستان اولدوغونو آچيقلاميشدير ، عين حالدا زين المجالس و زين العابدين شيرواني، آذربايجان محدوده سيني گونئي دن عيراق-عجم آدلانميشدير .عين حالدا ۳۵۲-ينجي هجري قمري ده دري ديلينده يازيلان”بلعمي”تاريخينده آذربايجان محدوده سي بئله ترسيم اولوب:“… همداندان توتوب، ابهر و زنگاندان كئچندن سونرا، سونو خزرلر دربندينه چاتان محدوده كي بوتون شهرلره آذربايجان دئييلير” .بئله ليكله معلوم اولور عيراق-عجم بؤلگه‌سي و بو بؤلگه ايچينده يئرلشن اراك، همدان و ساوا شهرلري و ساوا شهرينه تابع اولان مرغئي كندي “تاريخي آذربايجان”محدوده سينده يئرلشن شهر و كندلر سيراسيندادير.تيليم خان شعرلرينده اؤزونه “اصلي توركمانام” دئمكله اصيل و خاليص توٍرك اولدوغونا افتخار ائدير، چونكو توٍركمان سؤزو همان “توٍرك”سؤزو آنلاميندادير.اوروپالي تاريخچي راجر سيوري”صفويلر باره ده”آدلي كيتابيندا يازير:“قيزيلباش توركلري و يا دوزگون دئسك توركمانلار، صفويلري حكومته چاتديران اَلي قيلينجلي و گوجلو اينسانلارايديلر” .عين حالدا ايندي ده عراقدا ياشايان توركلر اؤزلريني توركمان آدلانديريرلار، لاكين بيز ياخشي بيليريك عراق توركمانلاري‌نين ديلي آذربايجان توركجه سينين بير قولودور.بو فاكتلار گؤستريركي، حكيم تيليم خاندا اؤزونو توركمان آدلانديرماقلا اوز توركلويونو و بو توركلويه گوونديگيني و افتخار ائتديگيني بيلديرمك ايسته‌ييرميش.تيليم خان ياراديجيليغيندا درين مضمونلو مذهبي شعرلر، ليريك، جيناس قوشمالار، گرايلي‌لار، جيغالي تجنيس‌لر و آتابابا مثل‌لريندن آلينميش و اونا آرتيريلميش باشقا درين معنالي سؤزلرله دولودوركي بونلارين هاميسيني آراشديرماق و تجزيه-تحليل ائتمك اؤزل بير زامان و موقعيت طلب ائديركي، آرزو ائديرم باشقا عاليملريميز بو حاقدا چاليشسينلار اوجوركي، بؤيوك عاليم و تانينميش اديب و محقّق رحمتليك پروفئسور زهتابي”تئليم خان حياتي و ياراديجيليغي” كيتابيندا ايلك دفعه اولاراق بو ايشي گؤرموشدور.معروضه‌مه حكيم تيليم خانين بو شعري ايله سون قوياراق، تيليم خان مزاري اوستونده گؤزل و تيليم خانا لاييق بير آبيده‌نين دوزلمه سينه، مرغئي كندي ساكينلرينه، منطقه اهاليسينه، ائلينه و ميللتينه باغلي آيدين اينسانلارا موحكم اراده و باشاريلار آرزولاييرام.تيليم دييه‌ر سيرداش گركبيراها بير يولداش گركدار گونومده قارداش گرك
اتک يازيلار۱- دوكتور هيئت ۱۳۷۰جي ايلده و دوكتور فرزانه، پروفئسور زهتابي و پروفئسور بيگدلي ۱۳۷۱ جي ايل كنگره سينده اشتراك ائتميشديرلر۱- “تركان و بررسي تاريخ و …”كيتابي-يازار:حسن راشدي-انديشه نو نشرياتي –صحيفه ۲۸۹و ۲۹۰۲- ه م –ه صحيفه لر۳- همان كيتاب- ص ۲۸۷۴-”در باب صفويان”-راجر مردين سيوري-چئويرن:رمضان علي روح اللهي-مركز نشري-۱۳۸۰-ص ۲۶۰

Tuesday, February 05, 2008



شعري منتشرنشده اي بانام «خندان ائديللر»از حكيم تيليم خان ساوه اي

تدوين كننده:علي اصغرجمراسي

خندان ائديللر


اي آقالار گلين سيزه سويله يم
سلطان ايسته مه ميش جاراگئد يللر
غريب قوناخ قالور كند آراسوندا
هركس اؤز ائوينه خندان گئديللر

جانوم مگر دولتلي لر اؤلمزلر
خدا پيغمبري بير حق بيلمزلر
يوخسول اؤلسه نامازونا گلمزلر
وارلو ناخوش اولسا گورومه گئديللر

دولتلي سُوروشور بير بير حاليني
بير- بيرينه وئرير دونيا ماليني
يوخسول اگرائده عرض حاليني
باخارلار بيربيره خندان ائد يللر

عاشيق تيليم سنده سؤزون اؤزاتما
منزيل ياوخلاشوب اوزين قوجالتما
آديني خان قويوب اؤزين بازاتما
جنازان يئرده كن مالين بئللرلر

Wednesday, January 30, 2008



خندان ائديللر

شعري منتشرنشده اي بانام «خندان ائديللر»ازحكيم تيليم خان ساوه اي

تدوين كننده:علي اصغرجمراسي

خندان ائديللر


اي آقالار گلين سيزه سويله يم
سلطان ايسته مه ميش جاراگئد يللر
غريب قوناخ قالور كند آراسوندا
هركس اؤز ائوينه خندان گئديللر

جانوم مگر دولتلي لر اؤلمزلر
خدا پيغمبري بير حق بيلمزلر
يوخسول اؤلسه نامازونا گلمزلر
وارلو ناخوش اولسا گورومه گئديللر

دولتلي سُوروشور بير بير حاليني
بير- بيرينه وئرير دونيا ماليني
يوخسول اگرائده عرض حاليني
باخارلار بيربيره خندان ائد يللر

عاشيق تيليم سنده سؤزون اؤزاتما
منزيل ياوخلاشوب اوزين قوجالتما
آديني خان قويوب اؤزين بازاتما
جنازان يئرده كن مالين بئللرلر

Thursday, November 08, 2007



خلقت نامه تئليم خان

اشعاري از تئليم خان ساوه اي كه توسط آقاي جمراسي (بيليم) به زبان تركي خلجي برگردانده شده است اين اشعار را به تمامي عاشيق هاي صاحب دل بويژه عاشيق هاي منطقه‌ي قم، ساوه رودبار تفرش و بخش خلجستان تقديم مي نمايم :

خلقت نامه تئليم خان
Xelqətnaməye Telim Xan


دَ دَ م ده كلديم ننه مه
ذرره قدر غانقا هولوندوم
ياتموشدوم نَنَم شهريچه
بئش هايلوقچا جانقا هولوندوم

Dədəmdə kəldim nənəmə
Zərrə qədər qanqa hülundom
Yatmoşdum nənəm şəhriçə
Beş hayluğ ça canqa hülundom

ننه مده كلديم دونياقا
كؤزوم هاشدوم سولغا ساغقا
هاداغ قودوم بو تورپاغقا
بي طفل نادانقا هولوندوم

Nənəmdə kəldim dünyaqa
Küzum haşdom solqa sağqa
Hadağ qudum bu turpağqa
Bi tifle nadanqa hülundom

اونومچا وئرديم سلامو
قئغيرديم اون اككي امامو
اوستادوم وئردي كلامو
هوقودوم راوانقا هولوندوم

Onumça verdim səlamu
Qeğirdim on əkke imamu
Ustadom verdi kəlamu
Hüğudom ravnqa hülundom

اوندا واردوم ييگرمي كه
سُومسُوندوم اوماسؤن يئركه
هوت وارا چكيلديم كؤك كه
بيليم سليمانقاهولوندوم

Onda vardom yigirmekə
Somsundom umasün yerkə
Hütvara çekildim kükkə
Bilime suleyman qa hülundom

هوتتوزومچا اولدوم دلي
قئغيرديلر هايدوم بلي
يغديم قلعه‌ي خيبري
رستمي دستانقا هولوندوم

Hüttüzumça oldum dəle
Qeğirdilər haydom bəle
Yiğdim qələye xeybəre
Rostəme dəstanqa hülundom

هوتتوزمدا قرقغا آشدوم
قرقلر جمعي من قاروشدوم
قرقلرله من يُوردوم توشدوم
درياي عمانقا هولوندوم

Hüttüzomda qerğqə aşdom
Qerğlər cəme mən qaruşdom
Qerğlərlə mən yürdum-tüşdom
Dəryaye ommanqa hülundom

قيرقمده واردوم اللي كه
كؤن بكون باتدوم غملي كه
يالواردوم الله- تانري كه
متاع سوز دوكانقا هولوندوم

Qerqimdə vardum əllikə
Kün-bəkün batdom qəmlikə
Yalvardum əlla- tanrikə
Mətasuz dükanqa hülündom

آتموشومچا من كوچ ائتديم
اككي قيچيمي اوچ ائتديم
عومرومين گولين پوچ ائتديم
ساروغالدوم يئم كه هولوندوم

Atmuşumça mən küç etdim
əkki qiçime üç etdim
omrumin gulin püç etdim
saruğaldom yemkə hülundom

يئتميش چه كتديلرهاتو
پوزولدو قبض براتو
كتديم ياقاسوز خلعاتو
سفر سليمانقا هولوندوم

Yetmişçə kətdilər hato
Puzuldu qəbze bərato
Kətdim yaqasüz xəlato
Səfəre suleymnqa hülundom

سكسانچا توتولدو تيليم
اييلدي غوصصادا بئليم
يارپاق وارا تيترئر اليم
ينده من بي كالقا هولوندوم

Səksança tutuldu tilim
əyillde qossada belim
yarpağ vara tetrer əlim
yəndə bi kalqa hülundom

توقسان ياشچا اولدوم توشكون
توققوم يوق تاغو خوش كؤن
دونيا داق بولاموش، بئش كؤن
حالي پريشانقا هولوندوم

Toqsan yaşça oldum tuşkun
Tamarzum yuğ tağu xoş kün
Dünyadağ bolamuş beş kün
Hale pərişanqa hülundom

تئليم هايور كئچن كشدي
درديم كلدي بوشدا تئشدي
اونوچاكي كوزوم حشدي
تورپاق لا يكسانقا هولوندوم

Telim hayür keçən keşde
Dərdim kəlde boşda teşde
Unduçaki küzüm heşde
Türpağla yeksanqahülundom

Thursday, August 23, 2007



تيليم خان عاشيقلار باخيميندان / جواد دربندی


تيليم خان-تيمورخان اوغلو گوٍنش ايل ۱۲۰۹-۱۱۴۲ و ۱۸۳۱-۱۷۶۳ ميلادي[۱] ده ساوا بؤلگه سينده، گؤز آچيب و مَرَغئي (مراغا) کندينده دوٍنيادان کؤچوبدور. بو موحد ، داهي، عاريف، ائل شاعيري، اٶز يازديغينا گؤره اصلي توٍرکمندير:

بو توٍرکمن تيليمين غوغالي باشين
آخير سالار مين غوغايه گؤزلرين

تيليم خانين توپلانان شعرلري گؤسترير کي ،او عاشيق شعرلرينين ،سؤزلرينين داوامچيسي و خسته قاسيمين، دده قوربانينين سؤزلريندن تأثير آلايبدير.

باخين: خسته قاسيمين”دوٍنيا رديف لي شعرينه(گارايلي سينا)”

بو دوٍنيا فاني دير فاني
بو دوٍنياده قالان هاني
داوود اوغلو سولليماني
تاج و تخت دن سالان دوٍنيا[۲]

تيليم خان:

بقا تاپ فاني دير فاني
قانماز فاني ده عيرفاني

يا

بو دوٍنيا فاني دير فاني
نه دوتوبسوز بوراخ ايندي

آشاغادا گلن قرائن فاکتلارين دلالت ايجه تيليم خان اوستاد عاشيق اولماساايميش دا، يقين عاشيقليق صنعتي نين سيرلريندن آگاه ايميش و دده و حق عاشيقلارينين يولون ، طريقينين ايزله يرکن، زيروه يه چاتميش ايميش. عاشيقلار دوٍنياسيندا، دده لر اؤز صنعتي نين و علم لرينين اعلم مجتهد ساييلان، ديواني شعرلرده و دئييشمه لرده باسيلميان بير کيمسه لرديلر. آدليم دده لردن، عاشيق دوٍنياسي نين باش زيروه سي دده قورباني دير.

او دئيير:

مثلدير دئييرلر قورد قوجالاندا
توٍلکو مئيدان آچيب چاققال گوٍلرميش

تيليم خان دئيير:

مايالار اَسرَييب منسوخ اولوب نر
مئيداني بوش گؤروب موباريز ايستر
کمال و رشادت ايتيب اصل و فر
چاخير ايچن گئچي قوردا دوو ديلر[۳]

تيليم خان باغلامالاري:

او نه ديرکي مه لر گئچر؟
او نه دير کي اَلَر گئچر؟
او نه ديرکي ده لر گئچر؟
قاني قاينار ياراسي يوخ

جاواب:

او بولوددور مه لر گئچر
او ياغيشدير اه لر گئچر
طعنه لي سؤز ده لر گئچر
قاني قاينار ياراسي يوخ[۴]

يا بو قيفيل بند:

بيزدن سلام اولسون اهل-عرفانه
بيست و هشت پرده نين بيريسي نه دي
بير سکگيز بير دوققوز بير اوٍچ بيريندن
معرفت حرفينين بيريسي نه دي

عاشيق ادبياتينا و شعرلرينه ديققت ايله باخساق، حکماً بئله باغلامالار يالنيز حق عاشيقلار طرفيندن يارانابيلر. اوٍسته کي قيفيل بند منجه بو گوٍنه دک آچيلماييب دير و بو نئچه بندلي چتين قيفيل بندلرين، آچاري طريقت يولو گئدن دده عاشيقلار اولابيلرلر. اوٍميد کي فورصت اولورسا گلجکده تيليم خان سيراسيندا اولان بو گوٍنکو دده لردن اورمييه ماحاليندا-قولونجو کندينده ياشايان-دده کاتيب دن يارارلانمالييک. نئجه کي شمکيرلي عاشيق حسنين وئرر رديف لي قيفيل بندين ايللر سونرا دده علسگر آچميش ايدي . تيليم خانين قيفيل بندين ده دده کاتيب آچماليدير.[۵]

حربه زوربالار:

بو نوع قوشمالار عاشيقلار ايچره معمولدور. آيري شاعيرلر بو بيچيم شعرلردن يازمازلار:

قيرخ عاشيقين اوستادي سن
طاليب سان يئردن خبر وئر
حقيقت دن معرفت دن
سئچ بيري بيردن خبر وئر[۶]

نقطه سيز شعرلري، هابئله آشاغادا گلن سورغو سؤالي:

گل اي عاشيق سندن خبر آلاييم
کيميدي ابر اوٍستون مکان ائيله دي
نه يئر ده گتيردي جانسيزي جانه
ائشيتديردي نئچه ديوان ائيله دي[۷]

منجه بو قوشمالار-سورغو-سواللار، ايشلتديگي عرفاني سؤزلر، تيليم خانين حقّ عاشيقي اولماسينا دلالت ائدير. يوخسا بئله قوشمالاري اؤل ۷۳ بندده يارادان خيلقت نامه ني-وجودنامه ني يالنيز شاعير يارادابيلمز.[۸] بو خيلقت نامه لردن يارادان آدليم عاشيقلار :عاشيق واله، خسته قاسيم، کوراوغلو، خويلو وارطان و تيليم خان دير.

گرايليلار:

تيليم خانين گرايليلاري سانکي عاشيق هاوالارينا بسته لنيب و يازيليبدير.تيليم خاندان سونراکي عاشيقلار بو رديف لي گرايليلاري تيليم خاندان آليبديرلار

.ديققت له باخاق:

بو گوٍن بير گؤزلي گؤردوم
گئدر ساللانا ساللانا
آغاجلار گتيريب باري
بوداق ساللانا ساللانا

يا تيليم خانين “چکه بيلمز”[۹] رديف لي قوشماسي، آيدين گؤسترير کي، بير ائل شاعيري ساز بيلمه سه ، ساز دينلمه سه عاشيق اولماسا، بو گؤزلليکده شعر و قوشمادئيه بيلمز ايميش. آرتيرمالييام بو قوشمالي رحمتليک عاشيق حسين ساراشلي، بورچالي مکتبي نين آدليم عاشيقي “جليلي”هاواسي اوٍزره اوخويوب سونرالار نوتا يازيليب اينديده آذزبايجان جمهوريسي راديوسونون ۴۱۷۸۷ نومره سي نين آرشيوده ساخلانيلير.[۱۰]

تيليم خانين تجنيس لري و اؤزلليک لري:

عاشيقلار ايچره دده و اوستاد عاشيقلار، تجنيس ايله سيناقدان چيخارلار، حقيقتده عاشيق ادبياتي نين زيروه سينده يئر توتوبدور. تيليم خانين تجنيس لرينه ديققت ائتسک، اونون اوستادليغينا بو کيفايت کي، او بيري اوستاد عاشيقلار، جيغالي تجنيس ده ۴ مصراعلي باياتيلار، ايشلدسه، تيليم خان ۴مصراعلي باياتيلاردان فايدالانيبدير.

اؤرنک ايچوٍن:

موباريز مئيداندا بير به بير اولور
توٍلکو اؤز شهرينده بير ببير اولور
عاشيق بير به بير ايشلر بير به بير اولور
آزار وئره ر چوخ جانه
سئودا بير به بير اولور
يارالي عاجيز اوسته
هر کيم بير ببير اولور
دونيا پيلله پيلله بير به بير اولور
عمّ اوخويانلار آياسين گؤزلر[۱۱]

تيليم خانين حکمتلي سؤزلري و اوستاد نامه لري:

بير سوناني تذلان قووا
گؤزوٍ قورخار گؤله گلمز

يا

هر چالاغان ترلان اولماز

يا

عاشيق گزر ائله ائله باغلي
تا دولانا اولا داغلي
هر ايگيددن قوچ کوراوغلي
هر طبيب دن لوقمان اولماز[۱۲]
اي آغالار بير زمانه گليبدير
دؤولتلي يانيندا غول دولانديرير
ياد اولوب محبّت گئديب صداقت
ايندي زمانه ني پول دولانديرير

بو گرايليلار ائل آراسيندا اونودولمايان، سرحدلري آشيب توٍرک لر دوٍنياسينا يول آچيبدير.

تيليم خانين زنجيرلمه قوشماسي گؤسترير کي بونلار عاشيق شعريدير:

يا اهل-ي سماسان يا اهل-ي جنت
کيم گؤروب سنين تک “خ” - “و” - “ب”
خوب ايچميشم لبلرينين شرابين
سرخوشام اولموشام “م” - “س” - “ت”

تيليم خانين عاشيقلاردا قويدوغو اثرلر:

تيليم خانين نئچه ديللي قوشمالاري-آيري بؤلگه لرين عاشيقلاريندا اثر قويوب، ايستيقبال اولونوبدور:

تيليم خان:

کيشي اودور اهل- عرفان يانيندا
دمه دم قاتمايا وئره بير دم گوش
سوروشسالار اصول- دين نئچه دي
عرب خمس و فارس پنج و تورک بئش

دده کاتب:

اوستا قارداش گل من ايله خوش اوتوراق اوٍز به اوٍز
شعريميزين سونلاريندا دؤردجه ديلدن دانيشاق
نه عضودور اينسانلاردا هر شي اونلا گؤرونر
عرب عين و فارسي چشم و کوٍردو چلو و توٍرکو گؤز[۱۳]

بئله اؤزل عاشيق شعريندن علاوه تيليم خانين لطافتلي گرايليلاري، قوشمالاري و تجنيس لري سانکي عاشيق هاوالارينا بسته لنيب و اونا گؤره ده خلق آراسيندا و عاشيقلار ايچره قالارقي دير. يعني ائل شاعيري ساز بيلمسه و ساز هاوالاري ايله تانيش اولماسا عاشيق مجليس لرين دينلمه سه بو بيچيم شعرين دئمگي موٍمکون دئگيل. صمد وورغون-حسين عارف-محمد آراز-ظليم خان يعقوب-کاماندار و … ساز بيلديکلرينه گؤره سؤزلري ائل دن ائله، اوبادان اوبايا ياييليبدير.

بو مقايسه مقاميندا گؤرونور تيليم خان دا ساز هاوالاريلا-عاشيقلاريلا ياخيندان تانيش اولماسايدي, بو گؤزلليکده ساز شعري لرين يارادمازايميش. بيلديگينيزه گؤره مملکتيميزده شهريار عظمتده شاعيريميز آزدير, آما اونون توٍرکو شعرلري, قوشما, گرايلي سي وارسادا, سينه لرده قالماييبدير. اؤزل حيدربابا بئشليک قوشماسي, عاشيق شعري اولدوغونا گؤره خلق آراسيندا شهرده کندده ياييليبدير.

مبالغه سيز تيليم خانين سؤزلري-ساوا بؤلگه سينده, عاشيقلار ايچره سينه لرده حک اولونوبدور. بير ده بو کي: ائل شاعيري –ائل عاشيقي بيربيريسينين موکمّلي دير. شاعير عاشيقي قوشمالاريلا تغذيه ائلر, عاشيق دا شاعيرين قوشمالارين-سؤزلرين ائل ايچينه آ÷ارير-يايير. بوردا عاشيقلارا بير توصيه وارکي, هر شعري سازدا چاليب اوخوماسينلار.بال آريسي تک چيچگي سئچيب اوٍستونه قونسونلار,هم سؤزلري قالسين هم دَيرلري آرتسين.

قيسا اشاره: تيليم خانين و ساوا بؤلگه سينين عاشيقلار دوٍنياسيندا قويان اثرلري

۱- عاشيق هاوالاري: بو هاوالار بو بؤلگه يه منسوبدور: ساوا گوٍلو-همدان گرايلي سي-همدان دوبيتي سي
۲- اوخونان و يارانان حيکايه لر و داستانلار: تيليم خان و مهري-خوندابلي مهجور-اسدنظام
۳- بو محيط ده اؤزل اوخونان عاشيق هاوالاري: کلکي لر(۶ هاوا)-گرايلي لار(۳۱ هاوا)-لئيلانالار(۱۶ هاوا).[۱۴]

ساوا محيطي نين آدليم دوٍنيادان کؤچموش عاشيقلاري-تيليم خانين اونلارين اوٍستونه اثري چوخدور: عاشيق بالاخان-عاشيق تيمورخان-عاشيق آشوت-عاشيق جاوانشير-عاشيق سامور-عاشيق سئواک-عاشيق شوماوور-عاشيق عليوئردي-عاشيق عالي خان-عاشيق مهرعلي-باهارلي عاشيق رضا[۱۵]

ساوا محيطي نين ابديته قووشان آدليم سازبندلري: اوستاد نريمان-اوستاد آرمناک-اوستاد شوماوور

ساوانين بو گوٍنک شاعير عاشيقلاري: عاشيق حسين علي حسيني-عاشيق علي رمضاني(گوٍنش)-عاشيق تقي محيط-عاشيق مسيح الله رضايي و ۴۰ قدر بو بؤلگه ده عاشيق ياشايير.

خلاصه بو کي, بو بؤلگه ده عاشيقلاري فولکلوروموزدا بير چادير سانساق, تيليم خان بو چاديرين اورتا ديرَگي دير. اوٍميد کي بو عارف تيليم خانين سولاله لري, اونون بايداقين جوشغون ساخلاييب و اونودماسين دييه ک, بؤيوک موسيقي چيلريميز-عاشيقلاريميز بو بؤلگه نين اؤزلليگي نين فرهنگين ياشاييشين نظرده آلاراق, بير تيليم خان هاواسي ياراديب و عاشيقلار دوٍنياسينا تؤحفه وئرمه سي اونلارا بورجدور.

- بو ساز-سؤز دوٍنياسي, وطنيميزي-خلقي قووشدورماق ايچوٍن آلله موهبتيدير, قدرين بيلمه لي ييک.

سهند(بولود قاراچورلو)سازين حزين سسين ائشيدنده دئييردي:

هله ده بيلميرم بو سس بو نغمه-
هانسي دوٍنيالاردان باش آليب گلير
سازين تئللرينه ديديکجه زخمه
بدنيم دينجلير, روحوم يوٍکسه لير

آلله تيليم خانين تانيتديرماسي حاققيندا چاليشان همکاريم دوکتور کمالي نين روحون شاد و بو گوٍنکو بو يولدا چاليشانلارا-مهندس اميري جنابلاري نين و بو تدبيري ترتيب وئرن آداملارين و مسئوللارين جانين ساغ-عمرلرين برکتلي ائله سين. آزافلي دئميشکن:

ائلي نين يوردونون درد و غميني
چکن اوغلانلارين قاداسين آليم

سيزه قوربان-جواد دربندي- ۲۹/۴/۸۶- مرغئي

——————————————————————————–

۱- تيليم خان حياتي و ياراديجيليغي –دوکتور زهتابي-دوکتور علي کمالي-چاپ ۱۳۸۲ نشر اختر ص ۵۴
۲- ه م ص ۱۰۸
۳- ه م ص ۶۹
۱- حضرت علي (ع)فرماييشينه ايشاره دير:”حدّ اللسان امضي من حدّ السنان”:زخم زبان از شمشير برنده تر است.
۲- دده کاتب ۸۴ ياشيندا،اورميه ماحالي نين قولونجو کندينده عاشيقلارين دده سي ساييلان،قديم علملره شريعت علمينه نجوم علمينه،عرب ،فارس،تورکو،کوردو ديليني درين بيلن و اورميه مکتبي نين عاشيقلارينين ائل شاعيريدير
۳- حکيم تيليم خان ديواني بيرينجي جيلد-توپلايان اسدالله اميري ص ۱۷۷
۴- ه م ص ۱۵۵
۵- ه م ص ۲۸۰
۱- ه م ص ۱۱۱
۲- آذربايجان عاشيقلاري نين عنضوي هاوالاري-تاربيل محمد اف-آيدين اوغلو چاپ ۱۹۸۸ ص ۱۸۹ ايشيق نشرياتي -باکو
۳- حکيم تيليم خان ديواني ص ۲۱۴
۴-ه م ص ۱۰۷
۱- اينجي صدف-دده کاتب(حاج عبدالرحمن طيار)-۱۳۸۰-اروميه- ص ۲۵۳
۲- ايران توٍرک لري عاشيق محيط لري-علي قافقازيالي – ارزوروم-توٍرکيه ۲۰۰۶-ص ۲۰۸
۲- عاشيق و عاشيق ليق صنعتينه بير باخيش-ج دربندي ۱۳۸۴

Sunday, August 05, 2007



تاريخي تحقيقلر حكيم تيليم‌خانين شعرلرينده / عبدالعلي مُجازي« آسلان»

نوت: آشاغيداكي يازيدا ايكي يانليشليق اوز وئرميشدير:
آزربايجان توركلرينين بير آلت قوروبو اولان "توركمان" ايله اورتا آسيادا ياشايان "توركمن" خالقي بير بيرينه قاريشديريلميشدير.

ساوه و مركزي اوستانين ايرانين مركزينده يئر آلديغي ايدديعا ائديلميشدير. حالبوكي ساوه و مركزي اوستان ايرانين قوزئي دوغوسوندا يئرله شير و گونئي آزربايجانا داخيلدير.

مئهران باهاري


۱۴ ۱۳۸۶, ۰۷:۳۳
گيريش: حكيم تيليمخان كنگره‌سي

شمسي۲۷/۶ /۱۳۷۱- نجي ايللرده دكتر علي كمالي‌نين تشبّوثو و امگي‌ايله، ساوه‌ده، يئل‌آباددا، قرق‌آباددا، ميصيرقان‌دا، بند‌اميرده و مرغئي‌ده كئچيريلن قورولتايدا ايشتيراك ائتديگيمدن و دكتر كمالي الله رحمتينه قوْووشاندان سوْنرا، هئچ اوٍميديم يوْخ‌ايدي‌كي، بير دؤنه ده مرغئي‌ده و تيليمخانين كندينده بير قورولتاي دا قورولا و من‌ده ايشتيراك ائده‌بيلم. آنجاق بو كنگره منه اوٍميد وئريجي اوْلدو‌كي، انشا‌ ًالله گله‌جكده حكيم تيليم‌خانين قالان شعرلري و يازيلاري دا الده ائديله، چاپ اوْلونا و دوٍنيا ادبياتينا تانيتديريلا.

دكتر كمالي‌نين زحمتلريندن و ايشيندن، لازيمي و الده اوْلدوغو قدر حكيم تيليم‌خان ديواني كيتابين اؤن سؤزونده يازيليبدير، آنجاق من‌ده ايللر بوْيو كمالي‌نين دوْستو اوْلاراق، اوْنون دفترينده تيليم‌خانين يازيلارينا باخيب، ال يازمالاري اوْخويوردوم و اوٍستونده ايشله‌ييرديم، واقتين اوْلماديغيندان اوْ ايشلر دكتر حسين محمد‌خاني«گوٍنئيلي»جنابلارينا محوّل اوْلدو. اوْ دا ايكي ايل دكتر كمالي‌ايله بيرليكده تيليم‌خانين اللردن، جيبلردن، آغيزلاردان و كاغيذلاردان ييغيلان يازيلاريني ساح- چوٍروك ائديب، تايپا حاضيرلاييرديلار‌كي، كمالي موٍعلّيم اوٍرك دورومو‌ ايله دوٍنياسيني دگيشدي و اوْ ايشلر ده دوٍشدو قالدي.

من بورادا اسدالله اميري جنابلاريندان اؤز تشكوٍرلريمي بيلديرمكله، دكتر كمالي‌نين عائله‌سيندن، خصوصي‌ايله اوْغلانلاريندان، قارداشلاريندان، دايي‌لاريندان، وزارت ارشادين ساوه شعبه‌سيندن، فرماندار يندان و اسلامي شوْرالاريندان تقاضا ائديرم، لوٍطف بويورسونلار‌كي، هم تيليمخانين و اكبرخان رزاقي‌نين يازيلاري چاپ و ايشيق اوٍزو گؤرسون، هم دكتر كمالي‌نين ۳۰ ايلدن علاوه، اوْنلارين يوْلوندا جان قوْيدوغو زحمتلر هدره گئتمه‌سين.

علي كمالي‌نين اؤلومو و يازيلاري: كمالي‌نين اؤلومونه بير گوٍن قالان(جمعه آخشامي) كمالي‌نين دفترينده‌ايديم، دانيشيرديق، دئديم: آقاي كمالي، سنين دوداقلارين چوْخ قاراليبدي. دئدي: « نه وار، قورخورسان؟». دئديم : اگر سنين باشينا بير ايش گلرسه، بو يازيلارين تكليفي نه‌دير؟. دئدي« قورخما، اولا” من تا بو يازيلاري قورتارمايينجا اؤلن دئييلم، ثانيا” بونلارين هامي‌سيندان اوٍچ نسخه حاضيرلاييرام، بيري بوردا، ايكي‌سي آيري يئرده‌دير». سوروشدوم: هاردادير؟ دئدي« مؤحكم يئرده‌دير». من‌ده خاطير جمع اوْلوب گئتديم‌كي، صاباحي‌سي- گئجه ياريسي الله رحمتينه قوْووشور.

اوْنون روحو شاد، يوْلو داواملي اوْلسون. عبدالعلي مُجازي(آسلان) ۲۹/۴/۱۳۸۶

تاريخي تحقيقلر حكيم تيليم‌خانين شعرلرينده

ساوه و قره‌قان توٍركلري‌نين گؤركملي شاعير اوْغلو« توٍركمن تيليم‌خان» مركزي ايران توٍركلري‌نين بؤيوك اوْولادلاريندان بيري و ادبيات خاديمي، خالق شاعيري، ائل- اوْبا نماينده‌سي و آغ‌ساققالي اوْلموشدور. « توٍركمن، اوْغوز طايفالاري‌نين بير قوْلو اوْلوب، اوْرتا آسيادان غربه دوْغرو مهاجرت ائديب، ايران- توٍركيه- قوزئي عراق- آراز چايي‌نين اطرافيندا، حتتا قيبريس آداسيندا مسكن سالميشلار و ايراندا اوْنلار ايسه ايران توٍركلري تاماميله قوْووشوب- بيرله‌شيب، وحدتده ياراتميشلار». بو دوركي، بيز تيليمخاني عموميّتله ايران توٍركلرينين بؤيوك شاعيري تانييب و تانيتديرماق ايسته‌ييريك.

تيليمخان مركزي ايرانين، ساوه شهر اطرافي، مزلقان ماحالي‌نين مرغئي كندينده، تيمورخان آدلي بير كيشي‌نين نسليندن دوٍنيايا گليب، اوزون سوٍرن كدرلي- ماجرالي- ثمره‌لي و ياراديجي بير عؤموردن سوْنرا نهايت ۱۲۴۶- نجي هجري قمري ايلينده دوْغولدوغو كندده دوٍنيادان كؤچوب و مزاري دا مرغئي كندينده‌دير. يازيلانلارا گؤره دوْغوم ايلي ۱۱۷۳ و اؤلوم ايلي‌ده ۱۲۴۶ ه. ق اوْلاندا تيلمخانين عؤمرو ۷۳ ايله ياخين اوْلور، آمما بير شعرينده اؤز ياشيني بئله يازير:

پشت پاني ووردوم، گزديم جهاني بيلمه‌ديم قدريني، بو جانا حئييف
گؤر اليم اوٍزموٍشم اهل جهاندان يئتيشديرديم ياشي دوْخسانا حئييف(۱۱۷)
بئله اوْلورسا، تيليمخانين دوْغوم ايلي ۱۱۵۶ ه- ق، اوْلار. هر حالدا انشأالله گله‌جكده بو تاريخلرين اوٍستونده ايشله‌نيله و تيليمخانين ياشاييشيندا درين تحقيقلر آپاريلا.

تيليم‌خان، اؤز ائلي، اوْباسي و يوردو باره ده سؤيلويور:
اؤلكه‌ميز« ايراق»دير، شهريميز ساوا مزلقان چاييندان گؤتوردوم هاوا
عاشيقــلار دردينــه ائيلــرم داوا من طبيبم، هيندوستاندان گليرم.
بيلنلر بيلسينلر، من« تيليم‌خان» ام بيلمه‌ينلر بيلسين، گوْهـرم، كانام
مرغئي ساكيني، اصلي توٍركمــانام گزه- گزه، بو جهــاندان گليــرم. (۱۲۴)
و يا خود آيري بير اوستادنامه‌سينده يازير:
«توٍركمن تيليم» چكمه بو جهان غمين دوٍنيادا قالان يوْخ، گئدرلر هامي.(كماليدن)

آيري بيرقيفيل‌بندينده يازير:
«توٍركمان تيليم» دئيير، بير جؤلگه- بير داغ بيـر‌قارا، بيـر ياشيل، بيـرآبي، بيـر‌آغ
اوْ نـه شئيدي، اوْد ‌گؤرمه‌ميش اوْلدو داغ بير‌دينمك، دينمه‌مك، بيريسي نه‌دير؟.(۱۵۸)

شاعيرين معاصير قلمداشلاريندان دا اوْنون«توٍركمن تيليم» اوْلدوغونو قلمه آليب، اوْنونلا مكتوبلاشيبلار، اوْ جوٍمله‌دن تيليمخانين قيفيل‌بندلريني آچانلاردان بيريسي جعفر بيات آدلي بير شاعير اوْنا يازير:
مندن سلام اوْلسون «توٍركمن تيليمه» حقّ و شريعتدن گل خبر وئريم. :(كمالي)
تيليم‌خان، بير ذيكرييه شعرينده يازير:
هوشوم يوْخ مست و حئيرانام شاه- مــردانـا قوربـانـام
تيليمخان اصلي توٍركمـانام حق گوٍناهدان ائيله‌سين بوْش. (۷۷)
آيري يئرده يازير:
دوٍنيادا چوْخ گئين آل و قيرميزي آخيردا آپارار بئش آرشين بئزي
توٍركمن تيليمخانين گوْهردي سؤزو زمانه دوْلانيب خـريـداري يوْخ. (۸۸)

تيليمخان ۶۰ ياشيندا و ۱۹۶ ايل بوندان قاباق، بير باهاليق و بوغدانين آز اوْلماسينا اشاره ائده‌رك يازير:
سنه،( مين ايكي يوٍز اوْتوز ايكي)‌ده جميع موٍفليسلري زار ائتدين بوغدا
چوْخ جوانلار جرس يوْلون گؤزلردي كروانلار گلينجه قيرديردين بوغدا. (۷۹ )
« ۱۹۶ ايل قاباق»، (۱۹۶= ۱۲۳۲ – ۱۴۲۸)
يئنه بير طبيعي حادثه‌نين تاريخينه اشاره ائدرك، ۱۹۱ ايل بوندان قاباق و تيليمخانين ۶۵ ياشلاريندا، بير ايل ائله سوْيوق اوْلور‌‌كي، چوْخ آداملار سوْيوخدان قيريليرلار.
سنه مين ايكي يوٍز اوْتوز يئـددي‌ده قار حدديندن آشدي سخت اوْلدو قيشي
يوْللار مسدود اوْلدو، گيرد ده باغلاندي بوْران شديد اوْلدو، اؤلدو چوْخ كيشي.
گديكلر باغلاندي كمانا كوٍت- كوٍت تيليم گؤرمه‌ميشدي بئله قيش مظبوط
سيزدهيم‌دن سوْرا، دئمه چيخدي جوٍت يايلاقلار گؤزلردي اللي- آلتميشي. (۱۶۴)
«۱۹۱ ايل قاباق»، (۱۹۱ = ۱۲۳۷ – ۱۴۲۸)
تيليم‌خان بير تاريخي مسأله‌ و احوالاتين نظمه‌چكمه‌سينه، اؤز آدينا و دوْغوم يئرينه اشاره ائدير: (قيرخ ايكي ياشيندا). ۴۲= ۱۱۷۳ – ۱۲۱۵ ه . ق.
تيليم‌خان ساكن«مرغئي» ايميش قافله پس و پيش، پي در پي ايميش
تـاريـخ «۱۲۱۵» ده ايـميش تـاريـخـدن شمّه‌اي بيـان ائيله‌دي.(كمالي)
گؤرونوركي‌، بو شعري اؤلوموندن« ۳۱» ايل قاباق يازيبدير و اوْ زماندا دا تيليمخان گؤركملي شاعير ايميش، بلكه ده مهري خانيمين شيرازا سفر ائدن تاريخي اوْلموش اوْلا.
تيليم‌خان مهري خانمين داليسيجا، شيرازا گئدير و اوْرادا بو شعري يازير:
طاووس كيمي آچيب چتري قيزيل گوٍل تك گلير عطري
تيليم‌خان، مهـري‌دن اؤتري مـن غـريب ائللـره دوٍشدوم.(۱۹۱)
تيليم‌خان كدرلي بير عؤمور سوٍرموش، اؤز ديلگينه نائل اوْلا بيلمه‌ميش، اؤزوده بونا اعتراف ائديبدير:
اوّل عؤمرومدن خوْش گوٍن گؤرمه‌ديم دوٍنيا گوٍلزاريندان بير گوٍل درمه‌ديم
خوبـلار‌ايلن اوْتـوروبـان، دورمـاديم بـو گئنليكده دوٍنيـا، دار اوْلوب منه. (۱۴۸)
تيليم‌خان، محمد رضاخان توٍركمانين قيزي( اؤز عمقيزيسي) مهري خانيما وورولموش و بوٍتون حياتي بوْيو ناكام عشق، ناموفق محبّت، اوْنون شاعير وجودونا اوْد ووروب، آلوولانديرميشدير، اوْنا گؤره تيليم‌خان بوٍتون عؤمرونو معشوقه‌سينه قوربان وئرميشدير.

بعضي يازيچيلارين يازيلاريندا بئله گؤرونوركي، گويا« مهري‌خانم تيليمخانا بي‌وفا چيخميش و هر زامان مهري‌خانيما ياخينلاشاندا، مهري‌دن نامهربانليق گؤرموش و اوْ سببه اؤزونو ناكام، قارا‌بخت و قارا‌گوٍن سانارميش». آمما منيم نظريمه و عاشيقلاردان (عاشيق اسماعيل شاهمرادي) ائشيتديگيملره و اوْخودوغوملارا داياناراق، مهري‌نين صفي‌الله‌خانا گئتمه‌سي، مهري‌نين اؤزوندن آسيلي اوْلماياراق، تيليمخان توْي پولو قازانماغا غربت ولايتلره گئدندن سوْنرا، مهري‌نين قارداشلاري زوْرلا مهري‌خانيمي شيرازين حؤكمداري و حاكيمي صفي‌الله‌خانا وئريرلر. صفي‌الله‌خان مهريني شيرازا آپارير، اوْرادا هم حاكيم و زوْرو چوْخ‌ايدي، هم مهري اوْنون كبينلي حيات يوْلداشي(خانيمي) اوْلموشدور، اگر مهري تيليم‌خانلا گلسه‌ايدي، اوْندا خيانتكار اوْلاردي، و هم صفي‌الله‌خاندان ايكي اوْغلو وارايميش و اوْ اوشاقلاري آتا بيلمزدي، آنجاق اوْلمويان بير ايش اوْلموشدور.(اصلي- كرم، شيرين فرهاد و شهريارين ثريّاسي‌كيمي).

يامان چاغدا آچيب گوٍللر اوْخوماز شيدا بوٍلبوللر
تيليم‌خان بـاشينا كوٍللر مهري گئتدي دالا گلمز. (۱۸۵)
هر حالدا مهري خانيمي شيرازا آپاراندان سوْنرا تيليم‌خان شيرازدا مهري‌خانمين سراي‌نين ياخينليغيندا بير دكان توتور و ۱۱ ايل نجّارليق ائديركي، بلكه مهري‌خانيم بورادان كئچنده گؤرسون. :

چكيلن چاديردي، قورولان ائيـوان حق اؤزو ائيله‌سين عدل‌ايله ديوان
اوْن بير ايل يار قاپيسيندا نيگهبان آغا- نؤكر، دؤولت نه‌دي، مال نه‌دي.(۱۵۷)
و يا خود:

اوْوچو گرك اوْو آرديجا گئتمه‌سين هر شيكارا گوٍلله‌سيني آتماسين
بيـر ايگيدكي، سئوديگينه چاتماسين هـر باخاندا جيگريندن قان گئـدر.
ايلاهي‌دن، دگـدي منه اوْخ ايندي طبيبيم‌سن، درده درمان ياخ ايندي
تيليم دئيير، آغلار گؤزوم، باخ ايندي مهــريم گلر، بوردان خرامان گئدر.(۹۱)
لاكين مهري‌نين يئرينه، اوشاقلارين گؤرور و نئچه ايل اوْ اوشاقلاري، اؤز اوشاقلاري‌كيمي نازلايير و مهري‌‌نين عطريني اوْنلاردان آلير. بير گوٍن مهري‌خانيم اوشاقلارين آرخاسيجا گلير گؤرور، اوشاقلار تيليمخانين يانيندا و اوْنونلا دوْست اوْلوبلار، آنجاق تيليم‌خانا نصيحت ائديركي، ايش- ايشدن كئچيب، اگر بيلسه‌لر، سني بورادا اؤلدوررلر، ياخشي‌سي بودوركي، سن بورادان گئده‌سن.
گؤيول نئجه تاب ائيله‌سين من ياردان آيريليم گئديم
اوْتـور دوْلانيــم بـاشيوا قوْل بوْينويا ساليم گئديم
تيليمم مـن شوم سيتـارا عشق الينـدن جيگر پارا
بيـر سؤزوم وار نازلي يارا خلوت اوْلماز، سؤيلوم گئديم.(۱۹۴)

بو زامان ياردان آيريلاندان سوْنرا، اؤز فغانيني بئله اظهار ائدير:
بوٍلبول تك افغان ائيلـرم من اوْ گؤزلردن آيريلديم
اؤلدورور بو غمـلـر مني اوْ ماه رخساردان آيريلديم.(۹۵)

اوْندان سوْنرا تيليم‌خان مرغئي‌يه قاييدير و اوزون مدت‌دن سوْنرا، مهري‌خانمين باجي‌سي مختومه خانيمي آلير. اوْندان‌دا اوٍچ اوْغلو و ايكي قيزي اوْلور، لاكين مهري‌نين محبتي مختومه‌ده اوْلمور، يا تيليمخان آختارديغيني مختومه‌ده تاپا بيلمير و سوْنرالار مختومه‌دن و اوشاقلاريندان اظهار گيلايه ائدير.

آي آغالار، سيزه تعريف ائيله‌ييـم سئوديگيم گئتميري سؤزومه منيم
اوْغلوم بئل گؤتوروب، قيزيم قازماني كـوٍلـو سوْوورورلار، گـؤزومه منيم.
تيليم دئيير چكديم يوْلوندا زحمت ذره‌جه گؤرمه‌ديم، مهــر و محبت
دوْغوب قازانـانين، روحونـا لعنت هميشه چيمخيرير اوٍزومه منيم(۱۳۱)
بير آيري شعرده يازير:

هرنه دئسه‌ي هئچ بير آلماز اؤزونه بيرام اوْلار سوٍرمه چكمز گؤزونه
اوٍچ هفته‌دن بير سو چالماز اوٍزونه اوْنون سيرّي عالملره فاش اوْلار
تيليم دئيير: بيلمز حرام- حلالي ساچلاري سيركه‌لي، توْزلو، بولالي
ديزي اَيــري، النگه‌بـاز، كوْلالي بوْينو قيسا، قارسيقلاري بوْش اوْلا.(۸۳)
بير آيري يئرده يازير:

تيليخان سؤزلرين دئسين سايينان گؤيول گل اوْتور- دور اؤز همتايينان
توٍكتدين عؤمرومو بير هر‌جايينان آديني چاغيرديم، اينسانا حئييف(۱۱۷)
تيليم‌خان بو وضع‌دن زارا گلير و يئنه ترك وطن اوْلماغا ماراغلانير و يازير:

توٍركمان تيليم، دؤزمه بئله دوروما وار؟، گئد‌گيلن ايستانبولا، اوروما
توْر قورموشدوم ترلان دوٍشه توْروما ترلان شيكاري دا سار اوْلوب منه.(۱۴۸)
اوْ زامان مرغئي‌ده ده ايندينين بعضي يازارلاري‌كيمي بئله دئييلرميش‌كي، مهري‌خانم بي‌وفا ايميش و تيليمخانين قرارينا وفادار قالماييب، عمي اوْغلوسونو بوراخيب و گؤزدن ساليبدير.! كيم نه بيلير، بلكه مهري ده تيليمخانين عسقينده و وصاليندا يانيرميش، بلكه‌ده تيليمخانين جانيني خطرده گؤرور و اوْنو قوْروماق اوٍچون، عشق اوْدونو جانينا آلير، اوْد توتوب يانير، آمما يازيب اظهار ائده بيلمير. هر حالدا تيليم‌خان عؤمرونون سوْن گوٍنلرينده ده مهري خانيما بيوفا دئمه‌يير و بو شعري سؤيله‌يير:

تيليمم لوٍطفوي وارمنه نؤكري‌يم دؤنه- دؤنه
وفاسيـز دئمه‌نم سنه اوٍستويه بو آدي قوْيمام.

دئييلنلره گؤره تيليمخانين عؤمرونون سوْنلاريندا، اري اؤلموش مهري‌خانيمين وصالينا يئتيشنه ياخين، جيسمي خسته‌لنير، اجل امان وئرمير و مهرينين وصالينا چاتا بيلمير. آمما مهري‌دن آيريلاندان (۳۰-۴۰ايل) عؤمرونون سوْن دقيقه‌لرينه قدر، اؤلوم ياتاغيندا دا مهرينين وصال حسرتينده اوْلموشدور و بو شعري يازير:

تيليم دئيير: مهري خانيم خوب داغيتديي خان- مانيم
جسديمدن چيخير جانيم چيخينجك يوْلون گؤزلـرم.(۱۸۸)
بؤيوك توٍركمن شاعيري مختومقلي فراغي و آذربايجانين اولو شاعيري، ملّا پناه واقف‌ين شعرلرينه نظيره يازاراق، مهري‌يه قوربان صداقا سؤيلويور و تيليم‌خان، اؤلوم ياتاغيندا اوْلاندا، مهري‌خانم اوْنون ملاقاتينا گئدير و بو گؤروشون نتيجه‌سي بو شعر اوْلور:

مشرّف بويوردون، تشريف گتيردين گلمزدين سن بيزه قوربان اوْلدوغوم
آز قاليب حسرتين آلا جانيـمي شوْقوم چكير سيزه قوربان اوْلدوغوم.
سني گؤرمم، جان قاييتماز ديزيمه عزرائيـل دا چنگك ساليـر گؤزومه
قاييت دالي، بير بـاخ منيم اوٍزومه دهنينده سؤزه، قوربان اوْلدوغوم
سن مني ائيله‌دين ائلدن- اولوسدان اؤلونجه چكمم ال، سن‌كيمي دوْسدان
سرانداز آلتيندان، جوٍت ممه‌ن اوٍسدن تيليمه بير بوسه، قوربان اوْلدوغوم.(۱۲۷)
تيليمخان عؤمرونون سوْن چاغلاريندا، اؤز گله‌جگيندن نيگران اوْلور و بو شعري يازير:
تيليم دئيير جانيم دوْستلارا فدا هئچ ايگيد دوٍشمه‌سين ائليندن جدا
سؤزلريم گوْهردير، قالار دوٍنيادا قوْرخورام گوْهريم آلان اوْلمويا،
واريي اوْلسا گليب يئييب ايچرلر يوْخون اوْلساي اطرافيندان كؤچرلر
قوْوم قارداش سني ائلدن سئچرلر قوْرخورام هيچ يادا سالان اوْلمويا.(۸۶)

ايندي تيليمخان گؤرسون‌كي مرغئي‌ليلر اوْنو يادان چيخارتماييبلار.

بو مقاله‌نين حسن ختامينا گؤره بو شعري ده ائشيدك:
گؤيول غرّا اوْلما دوٍنيا مالينا ياشيل تيرمه‌سينه، الوان شالينا
قاراقان گوٍونسين اؤز ماحالينا مرغئي‌ده شاعير تيليم‌خاني وار. (۵۴)
عبدالعلي مُجازي« آسلان» ۲۹/۴/۱۳۸۶

قایناق:
www.hbayat.com

Thursday, July 26, 2007



شاعران نامدار در قلمرو موسیقی فرهنگ عامه «تیلیم خان»
۳, ۱۳۸۶, ۱۰:۵۵




شبکه پیام >> فرهنگ مردم >> ادبیات فولکلوریک >>: سالیان سال است که هنرمندان دو منطقه «همدان» و «مرکزی» نغمه های ساز خود را با اشعار شاعر محلی معروف به «تیلیم خان» زینت می بخشند. او آذری زبان و اهل روستایی به نام «مراغه»، از توابع بخش «مزلقان»، واقع در حومه «ساوه»، است. از تاریخ تولد تیلیم خان اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما گروهی تخمین می زنند که او در زمان «نادرشاه» به دنیا آمده باشد. درباره تاریخ فوت تیلیم خان نیز نقل می شود که در سال ۱۲۴۶ ه ق در همان روستای مراغه وفات یافت. طول عمر این شاعر را بین ۸۰ تا ۹۰ سال ذکر کرده اند.

در مناطق یاد شده، بخش مهمی از مضامین موسیقی محلی از آثار شاعر و عارف این منطقه تیلیم خان تأثیر پذیرفته است.

بیشتر اشعار وی به زبان آذری است؛ اما عده ای از هنرمندان ساکن در مناطق قشلاق که از قوم «زرگر»هایند بعضی از اشعار تیلم خان را به گویش زرگری بر گردانده اند و با نوای «چگور» اجرا می کنند.

گردآورنده: «صادقه صحت»
سایت صدا و سیما

—-
آلمایولو: طبیعی است که زبان آذری یک غلط مصطلح است و زبان ترکی آذربایجانی درست است.
دیگر اینکه تا به حال از ترجمه اشعار تیلیم خان به زبان زرگری چیزی نشنیده بودیم که این مطلب از این حیث ارزشمند است دیگر محققان نژاد پرست نگویند: فردوسی و حافظ هماره در کنار قرآن قرار داده شده و در سراسر! ایران خوانده شده است. واقعیت این است که دریای فرهنگ ترکی در ایران با آگراندیسمان کردن جزیره زبان فارسی تحت الشعاع قرار نخواهد گرفت اگر چه ممکن است در کوتاه مدت ساده لوحانی را فریب دهد.








حكيم تيليم خان′ین دؤردونجو قورولتاييندان نئچه گٶروت

Həkim Telim Xan'ın Dördüncü Qurultayından Neçə Görüt

۳۰ , ۱۳۸۶, ۲۲:۳۰


















حکیم تیلیم خان نییه قاییدیب؟ /
سید حیدر بیات


۳۰ , ۱۳۸۶, ۱۶:۱۱


تیلیم خان داها دوغروسو بلکه ده تئلیم خان، عادی بیر شاعیر دئییل.
یولداشلارین بیریسی بئله سانمیشدی کی تیلیم خان ساوه ماحالینا عایید اولدوغونا گؤره بئله قاباریب گؤزه گلیر. بئله می؟



یولداشلارا دئمه‌لی‌یم: ساوه‌نین اطرافیندا اونلار بلکه ده یوزلر تورک شاعیر یازیب یاراتمیشلار. او جومله‌دن خوندابلی مهجور، رضاعلی، تورکمن ماحمود و… آمما هئچ بیریسی تیلیم خان اولماییبلار. تیلیم خان بیر قرنیدن ده بلکه چوخ ساوه، قوم، قاراقان، قزوین ماحاللاریندا عاشیقلارین سازلاری ایله سؤزلرینی کند کند ائوائو گزدیریب کؤنوللره قوناق آپاریبدیر.

تیلیم خاندا سؤزجوک، فورما، دوشونجه تام باشقا شاعیرلر ایله فرقلی‌دیر. بو فرقی طبیعی کی آکادمسینلر آچیقلامالی‌دیرلار.

آیریجا تیلیم خان آذربایجان مدنیتینده استثااولاراق یاشامی افسانه‌لشمیش و اونون شعرلری ایله یاناشی حیاتی دا بیر داستان کیمی عاشیقلار طرفیندن سؤیله‌نیلر. بو افسانه‌وی حیاتی زنگان عاشیق موحیطی‌نین عاشیقلاری دا سؤیله‌رلر و زنگانلی عاشیق موسلوم عسگری نین سؤیله‌دیگی تیلیم خان داستانی بو گونلر محمد رزاقی به‌یلری‌نین تشبثی ایله قلمه آلینیب دیر.
اورکلری مفتون ائتمک آنجاق هر شاعیرین ایشی دئییل و تورکمن لرده مختومقلی فراغی و آذربایجاندا دا حکیم هیدجی خواص ایچینده و تیلیم خان و ماراغالی کریمی و شهریار و… کیمی شاعیرلر خواص و عوام ایچینده بو افتخاری قازانیب‌لار.

بیرده خاطیرلایالیم کی تیلیم خانین هله شعرلری کامیل صورتده چاپ اولماییبدیر بلکه چاپ اولاندان سونرا یاخشی قضاوت ائده بیلک.

تیلیم خانین دؤردونجو قورولتایی بوتون چاتیشمامازلیقلارا باخمایاراق گؤستریردی کی تیلیم خان بیرداها بابک کیمی اؤز دیلینی ساوونماغا قاییدیب دیر و قومدان قورولتایا دوغرو گئدن اتوبوسو امنیتی قوه‌لر قایتاراندا هامی بابک قالاسی‌نین موسافیرلری نی خاطیرلادی. آنجاق بو دؤنه شوونیزمین قولاغی دیبینده بو اولای باش توتدو.

منجه بو مسئله میللی حرکته یئنی بیر یؤن و یئنی بیر تعریف گتیردی. اومورام کی اوزمانلار بو ساحه‌ده آرتیق فیکیرلشه‌لر.



گيزلين آلتينلار


Sava, Məzdəqan(Məzəlqan), Mərəğey; Həkim Telimxan'ın 4cü Qurultayı, Yay 1386


سايين سييامك دئييردي گئچميش يازي‫نين آديني، «يئتنكلي الدن گئتميشلر»ين يئرينه، «الدن گئتميش يئتنكليلر» قويمالي ايدين! دوز دئييردي ، چونكو بو ياخشي و ياراشيقلي بير تركيب ايدي! آنجاق كئچل حسن ايله حسن كئچلين نه فرقلري واردير! الدن وئرديكلريميزي الدن وئرميشيك و بير داها اله گتيرمه‫يه اومود يوخدور! ولي دونن، ساوانين تيليم خانين دوغوم يوردوندا، توركلرينين بيري‫سي كدر ايله «بيز اؤزوموزو سيزدن بيليريز، آنجاق سيز بيزلري اوگئي بيليردينيز» دئيه‫نده، اينانديم كي الدن گئتميشلرين اؤزلري، ايستر-ايسته‫مز اولوسون قوجاغينا قاييداجاقلار؛ سانكي آذربايجانليلار اوگئي بيلسينلر بو ديلداشلاري و بونلارين آشيقلاري قوپوز، بالابان و تورك ديلي‫ني ساخلاماق دا عورضه و غئيرت گؤستريب، آنجاق اوخوماقلاري فارسلارين دشتي اوخوماغينا اوخشاسين!

تيليم خانين دؤردونجو قورولتاييندا دانيشماقدان ياساق اولموش، سايين بايات شوخلوقلا دئييردي، ائله‫بيل سنين ديلين قلمينه چكمه‫ييب! سييامك به‫ي ده دئدي يوخ؛ آيدين ايندي هر نه‫يي سئيو(save) ائدير سونرا بو گونون اولايلاريني يازاجاق! من ده مرغئي كندينين انيش-يوققوشلاري و توز-تورپاغينا گؤره يورولوب نفسيم كسيلمه‫ميشدير؛ بلكه بو كندلي‫لرين تايسيز يورد و اؤز كولتورلريني سئومك دويغولاريندان شاشقين قاليب و هر نه‫يه يالنيز باخيرديم. من ده سييامكه دئمه‫ديم كي منيم حافيظه‫م يارديم ائده‫بيلمه‫يه‫جك؛ تانري موبايلـلاردا گؤرونتو چكمك تئكنولوژي‫سيني چيخاردانلاري قوروسون! بو گؤرونتولر ايله دونني خاطيرلاييرام:

1- ساعات 9 دا يولا دوشموشدوك؛ حئييفلر اولسون گئج يولا دوشدوك و مسجيد ده كي تؤره‫ني الدن وئره‫جه‫ييك. دوزدور سييامكين يولداشي يئيين سورور و پوليس ده جريمه ائله دي، آنجاق بو بئنزينسيز گونلرده، آللاه اونو ساخلاسين؛ بيزيم ده قارشيميزي قومدان گلنلر كيمي كسديلر، آنجاق سورعت گئتمك ايچين! و بو كسينليك ايله خيلاف دير! ايلك گؤرونتولري بورادا سالديم.

2- آخيردا بيلمه‫ديم بورانين آدي مزلقان‫دير يا مزدقان و يا نوبران؟! آنجاق بورادا بيلديك كي بته‫ر يئره گلميشيك و بؤلگه‫لر اوزاقدا كي ياخينلاريميزديرلار! اردبيل، تبريز و حتي سينيرين او تايلاريندا دا بئله بير ساندويچ ساتماق يئري تاپماق اولماز. بو توكانين شوشه‫سينده يازيليب: «آجلار گلين» ساندويچليغي! ولي بيزلر ايسه يئمك آجي يوخ، بلكي كولتورل سوسوز و آجلار ايديق و سوسوزلوغوموزون بير آزي او يازيني گؤرمك ايله آرادان گئتدي. بو يازينين اصلي آنلامي بو ايدي: «تورك دوشمانلاري! بورادان گئدين!».

3- طبيعت و گؤرونتولر قاباغا گئتديكجه آذربايجان بؤلگه‫لرينه بنزه‫مك ايله بيز دويغولانيريق و «مراغه» آديني «مرغئي» سؤزجويونون يئرينده گؤرنده، ماراغالي يولداشلارا باشقا بير حال تاپيرلار!

4- مرغئي مسجيدينده كي تؤرن قورتارماقدا دير، آنجاق مسجيدين قاپي‫سيندا حكيم تيليم خانين بيرينجي ديواني كيتابي ني ايلك گؤستري و همده ساتماغا قويوبلار. مسجيدين قارشي‫سيندا كي توركجه يازيلميش خوش‫گلدين پلاكاردي چوخ ماراقلي دير! عؤمرومده من ايچين هئچ خوش گلدين بئله ياپيشماسا دا، مسجيد ده وئريلن شوربا دا سييامك ايچين بو بئش-آلتي ايلين ان يئمه‫لي شورباسي‫دير. البته بئله شوربا يئمك ايله مشغولودوق كي گؤرونتو سالماغي اونوتدوم.

5- ناهاردان سونرا قبريستانا ساري يولا دوشوب، حكيم تيليم‫خانين مزاري اوستونده بير فاتيحه اوخودوق؛ مزار داشلارينين چوخو توركجه يازيلميشديلار؛ بير قبير داشيندا بئل يازيلميشدير:

نه‫قدر يول گئديرم ديلده آتا صؤحبتي وار
هاميدان چوخ آتامين بو دونيادا حؤرمتي وار
...

شئعرين ايكينجي بئيتي‫ني يازميرام؛ مني گئرچكدن كدرلنديردي، ايسته سينيز اؤزونوز اوخويون.

6- قبريستاني اؤتورون؛ بو گون شنليك گونويدو! قوناقلار كندين بير ائولرينده اوتوروب بئش-اون دنه شئعر اوخوناندان سونرا بيلديم كي هله ايش چوخدور! ساوا دان، قوم دان، تئهران دان آشيق‫ايدي تؤكولموشدو بو كنده؛ ايسته‫ييرديلر تيليم‫خانين باغيندا شنليك تؤرني ده يولا سالسينلار! آرواد، اوشاق، قوجا، جاوان و دئمك كندين بوتون اهالي‫سي تؤكولدولر بير باغا و بيز ده گئتديك!

7- قولاق آسماق، گؤرمه‫يين يئريني دولدورماز؛ يازيقلار اولسون كي كامئرامين كيفيييتي ايسه راضيلاشديرماياجاق سيزلري! و البته يازيقلار اولسون يولداشلارين دئييشي كيمي تؤرن گئچدي قميشليغه! آخي بئله بير سوخنرانليق يئري دئييل كي! قوناقلارا دئيه‫ن يوخ، نه‫يه خالقي يورورسونوز؛ قويون آشيقلار چالسينلار دا‍!

8- ساعات آلتي‫دا قاش قارالماغا ده‫يمه‫مك ايچين، تئهرانا ساري يولا دوشدوك.

9- قاييداندا، ماراغالي سييامك دئيير: «اؤز آراميزدير، آوز ماراغاميزدا اونلار تيليم‫خان تايي واردير؛ آنجاق بئله آدليم اولماييبلار و ...»؛ من ده كي بير گون ايدي سوسقونلوق مرضي توتموشدوم و خبريم ده يوخ كي بو گونلر ايليشگي‫لي و يا ايليشگي‫سيز اؤرنكلر گتيريرم، دئديم: «تيليم خاني علي دايي ايله موقاييسه ائتمك اولار! اولابيلر برازيل و آوروپا دا علي دايي دان چوخ ياخشي اويونجولار واردير، آنجاق علي دايي بئله يئرلردن چيخيب كي فوتبول سطحي چوخ آشاغي‫دير و بونا گؤره آسييا و دونيادا چوخ شؤهرت قازانيب؛ تيليم‫خان دا بئله دير».

10- بير شئيي اونودوردوم ها! دونن وئبلاق بحثي دوشدو و من او بحث ده ايسه سوسدوم و ايندي بير آز دئيينمه‫لي‫يم!! اوچ-دؤرد نفرين آراسيندا بئله بير دانيشيق اولدو:
نئچه ايل دير سندن بير ايش-ميش، شئعر-مئعر گؤرموروك!
يوخ داي ايستيرم بوندا سونرا چاليشام، بير دنه وئبلاق ووروب و اوندا شئعرلريمي ياياجايام.
وئبلاق!!!؟... وئبلاق دا اولدو ايش!؟ منيم بئش-اون(!) دنه وئبلاق واريم ايدي(!). لاپ ايشي دوز وئبلاقلارا گونده 4-5 نفر باش وورور.
...

آرخايينام كي وئبلاق ووران يولداش، سوستلاشدي! دليلي ايسه، تك باشينا بئش-اون دنه وئبلاق وورانين، وئبلاقين نه اولدوغونو بيلمه‫مك، ايدي. اصلي نه‫دن ايسه من و سن كيمي وئبلاق يازيب-اوخويانلارين تقصيري دير كي وئبلاق كيمي مودئرن ايليشگي تئكنولوژي‫سي نين اؤنملريني تانيتديرماييب و تكجه فيكريميز بو وئبلاقين گونجه‫له‫مه‫يينده اولوبدور؛ البته قارقيش اولسون بيز ايچين گئج و دونيا ايچين يئيين گئچن زمانه‫يه!

Tuesday, June 19, 2007



تيليم¬خان اثرلري اوٍزرينده / دوْکتور حسين م. گوٍنئيلي

۲۶ , ۱۳۸۶, ۱۶:۳۴

حؤرمتلي اوْخوجولار, الينيزده اوْلان بو کيتاب, تيليم¬خان آدلي شاعيرين اثرلري¬نين بيرينجي جيلدي کيمي ادبيّات عالمينه تقديم ائديلير. او, وطنيميز ايرانين اوْرتا بؤلگه¬لريندن اوْلان «ساوه» منطقه¬سي¬نين «مرغئي» کندينده دوٍنيايا گؤز آچيب, يازيب- ياراتميش, آغير و آجيناجاقلي بير حيات سوٍرموش, ائله او کندده ده دوٍنياسيني دَييشميشدير. شاعير مزاري همن کندين قبريستانيندادير.

تيليم¬خان, خالق شاعيري اوْلدوغو اوٍچون, اثرلري ساوه منطقه¬سي, قم, اراک, همدان, قزوين, زنجان ايالتلري و باشقا توٍرک بؤلگه¬لرينده ديلدن ديله, سينه¬دن سينه¬يه دوْلاشميش و عوٍموم اهالي آراسيندا گئنيش ياييلميشديرسا, اوْنلارين چاپ و نشر اوْلماديقلاري¬نين اوجوندان, شاعير بو گوٍنه قدَر باشقا توٍرک ائللريميز و توٍرک اؤلکه¬لرينده گرَکن قدَر تانينماميشدير.

شاعيرين حياتي باره¬ده همين اثرده يازيلميش فارسجا موٍقدّيمه¬ده آز دا اوْلسا سؤز- صؤحبت گئتميش, هابئله رحمتليک پروفئسور محمدتقي زهتابي¬ايله رحمتليک دوْکتور علي کمالي¬نين امکداشليغي¬ايله قلمه آلينان و ۱۳۸۲- جي ايلده تبريزده «اختر نشرياتي» طرفيندن يايينلانان « تيليم¬خان حيات و ياراديجيليغي» عوٍنوانلي کيتابدا شاعيرين ياشاييش و ياراديجيليغي باره¬ده لازيم اوْلان بيلگي¬لر وئريلميشدير. بوناگؤره ده بيز بورادا شاعيرين حياتيندان سؤز آچماقدان واز کئچير, اوْنون اثرلري¬نين طالئعي, نئجه توْپلانيب, يايينا حاضيرلانماسيندان دانيشير, لازيم گلديکده همين شئعرلرين بعضي اؤزلليکلرينه ده, گؤز گزديره¬جه¬ييک.

تيليم¬خان اثرلري¬نين طالئعي ده اوْنون اؤز طالئعي کيمي نه قدَر دئسن دوْلاشيق و گرگين اوْلموشدور. اوْ, هـ . ق . ۱۱۷۶-۱۲۴۶- جي ايللر, ميلادي تاريخي¬ايله ۱۸۳۱- ۱۷۶۳ ايللر آراسيندا ياشاميشديرسا, شئعر ديواني¬نين بيرينجي جيلدي هله يوٍز يئتميش آلتي ايلدن سوْنرا ايلک دؤنه اوْلاراق, آغير زحمتلرله يايينا حاضيرلانماقدادير.

تيليم¬خانين شئعرلريني چاپ و نشر ائتمک مقصدي¬ايله توْپلايانلارين بيرينجيسي بيرينجي درجه¬لي عدلييه وکيلي رحمتليک دوْکتور علي کمالي ايدي. علي کمالي, اوشاقليق چاغلاريندان تيليم¬خان شئعرلري¬ايله تانيش اوْلدوغو اوٍچون, اوْرتا مکتب تحصيليني بيتيريب بيليم¬يوردونا کئچديگي ايللردن باشلاياراق, بو اؤنملي ايشه گيريشميشدي. اوْ, اوْتوز ايلدن آرتيق سوٍرن فعالييتلرينده, منطقه اهاليسيندن چوْخلو بياضلار (اليازما دفترلر) الده ائده¬ بيلميشدي. همين بياضلاردا يازيلان چوْخلو شاعيرلرين اوْ جوٍمله¬دن, خسته قاسيم, توٍرکمن محمود, تيليم¬خان و باشقا قلم صاحيب¬لري¬نين شئعرلري¬نين ايچيندن تيليم¬خان شئعرلريني چوْخ ديقّتله کؤچوروب نشره حاضيرلاييردي. البتّه اوْ, يالنيز همين بياضلارا کيفايتلنمه¬يير, بلکه اللرده اوْلان هر بير اوٍزرينده تيليم¬خان شئعري يازيلميش کاغيذ تيکه¬سيني آلير, سينه¬لرده اوْلان تيليم¬خانا منسوب شئعرلري سوْروشور, يازيز توْپلاييردي.

کمالي, عؤمرونون سوْن ايللرينده بو سطيرلرين يازاريني دا تيليم¬خان ديواني و توْپلاديغي باشقا اثرلرين چاپ و نشره حاضيرلاماسي ساحه¬سينده امکداشليق ائتمه¬يه چاغيردي. دئمک کمالي¬¬نين توْپلاديغي اثرلر يالنيز تيليم¬خان شئعرلري دئييلدي. باشقا سؤزله دئسک, او, همين شئعرلرله ياناشي الينه دوْلاشان چوْخلو فوْلکلوريک اثرلر, او جوٍمله¬دن اوْ بؤلگه¬ و اوْرتا ايران توٍرکلري لهجه¬سينده يازيلميش و همين ائللرين روايتلري اساسيندا گليشميش و ياييلميش عاشيق دستانلاري, و اؤز ديللري¬ايله دئسک «سؤلچکلر» ناغيللار, افسانه¬لر, عادت- عنعنه¬لر, هم ده چوْخلو دوٍنيادان کؤچموش و بعضاٌّ حياتدا اوْلان شاعيرلرين شئعر توْپلولاريني توْپلاميشدير. بئله کي, اؤزو دوٍنيادان کؤچندن سوْنرا بو اثرلري اوْنون کيتابخاناسيندا آييرييب عائيله¬سينه تحويل وئررکن آلديغيم سياهي¬يه اساساٌّ, اوْنلارين سايي آزي يوٍز عوٍنوانا چاتيردي. اوْ اثرلرين بعضي عوٍنوانلاري نئچه جيلد اوْلماقلا, اوْنلارين سايي تخميناٌّ يوٍز اوْن جيلده چيٌخيردي. کمالي بو اثرلري¬, ائله¬جه¬ده تيليم¬خان شئعرلريني توْپلاماغي بير ميلّي بوْرج سايميش و بو يوْلدا اؤزوندن علاوه باشقا دوْستلاري و قلم صاحيب¬لريندن ده يارديم آلميشدير. اوْنا يارديم گؤسترن و اوْنونلا وار گوٍجو ايله امکداشليق ائله¬ين¬لرين بيري ده ساتيريک شئعريميزين گؤرکملي نوٍماينده¬سي و کمالي¬نين آناسي¬ايله بير کنددن اوْلموش شاعير, رحمتليک ميصيرقانلي «اکبرخان¬رزّاقي» اوْلموشدور.

عوٍمومييتله بو اثرلرين يالنيز بير عوٍنواني عربجه¬, قالاني¬نين دا تخميناٌّ يوٍزده اوْتوزو فارسجا, قالان يوٍزده يئتميشي توٍرکجه¬ايدي. بيزجه بو اثرلرين ان اؤنَمليسي تيليم¬خان ديواني و اوْندان سوْنر شاعير اکبرخان رزّاقي¬نين بئش جيلدليک ديواني اوْلابيلردي. بونلاري کئچندن سوْنرا همين اثرلرين ايچينده ايرانين چئشيتلي ايالتلري و ويلايتلرينده داغينيق شکيلده ياشايان توٍرک ائللري و بوْيلاري¬نين نوٍفوس سايي, هانسي¬لارين هارالاردا ياشاديغي بؤلگه, کندلري¬نين آدلاري و عوٍنوانلاريني داشييان بيلگي¬لر توْپلوسو دا بيزجه چوْخ اهميتلي¬ايدي. کمالي اوْبا- اوْبا, اوْيماق- اوْيماق گزيب, آراييب, اوْنلاري قلمه آلميشدي. اوْ, همين چاليشمالارينا اساساٌّ, بعضي دانيشيقلاري و چيٌخيشلاريندا اؤزونو «داغيٌنيق توٍرکلرين نوٍماينده¬سي» قلمه وئريردي.

اوْنون توْپلاديغي اثرلرين سياهيسي¬ني حياتا گؤز اؤرتدويو ايلده, يعني ميلادي تاريخي¬ايله ۱۹۹۶- دا لاتين اليفباسي¬ايله يايينلاديغيميز «علي کمالي¬نين ياشاييش و ياراديجيليغي» عوٍنوانلي اثرده, هم ده مطبوعاتدا اوْ جوٍمله¬دن اوْ زامانلار زنجان شهرينده بوراخيلان «اوٍميد- زنجان» هفته¬ليگينده وئرميشديک.

مطبوعاتدا دؤنه- دؤنه ايشاره ائله¬ديييميز کيمي, تيليم¬خان اثرلري¬نين اليازمالاريني اوْخوماقدا, اوْنلاري چاغداش ايملا قايدالاريميز اساسيندا يئنيدن ايشله¬مکده, اوْنلاري اينجه¬له¬مکده و بعضي نشرييه¬لرده او جوٍمله¬دن وارليق درگيسينده تانيتديرماقدا رحمتليک پروفئسور غلامحسين بيگديلي و بيرينجي درجه¬لي عدلييه وکيلي و حؤرمتلي قلم صاحيبي اوستاد ايسمائيل هادي و بلکه تانيماديغيميز آيري- آيري قلم صاحيب¬لري ده امکداشليق ائتميشديلر.

کمالي¬ايله تامام واخت امکداشليق ائتديگيم ايييرمي آلتي آي سوٍره¬سينده ايييرمي جيلد بؤيوک و کيچيک اليازما کيتابچالاردا يازيلميش و چوْخو تيليم¬خان شئعرلري اوْلان نوٍسخه¬لري تاماميله اوْخويوب, کمالي¬نين حاضيرلاديغي و اساس گؤتوردويوموز تيليم¬خان متني¬ايله اوْنلاري توتوشدوروب, همين متن¬ايله اليازمالارين فرقلي اوْلان کلمه و ميصراع¬لاريني يازاراق, موٍستقيل¬ بير واراق کاغيذ اوٍزَرينده اوْ شئعره سانجاقلاميشديق. بو نوٍسخه فرقلري, اثر چاپ ائديلرکن او اثرده چاپ ائديله¬جک¬ايدي. بو ايش اوٍچون اوْن اوٍچ آي واخت قوْيولموشدو.

سؤزو گئدن تيليم¬خان متنينه سؤزلوک حاضيرلاماق, يعني اثرده اوْلان, فارسجا, عربجه, لزگي, ائرمني و باشقا خالقلارين ديللريندن اثره کئچن کلمه¬لرين آچيقلاما وظيفه¬سيني رحمتليک پروفئسور زهتابي عؤهده¬سينه گؤتورموشدو. اوْ, سايي تخمينا يئددي يوٍز عوٍنوان اوْلان بو ديوانين هر صحيفه¬سي¬نين آچيقلامالي سؤزلريني اوْ صحيفه¬نين آشاغيسيندا وئرميش و سؤزلرين آنلاملاريني دا اوْنلارا علاوه ائله¬ميشدي.

تأسّوٍفلر اوْلسون کي, کمالي¬نين تيليم¬خان ديواني اوٍزرينده چکديگي اوْتوز ايلدن آرتيق زحمتلري¬نين سوْنوجو بو گوٍنه قدر ميلّتيميزه و ادبيّات عالمينه گؤستريلمه¬ييب, اوْنلارين نه اوْلوب و يا نه اوْلاجاغي دا بيزه بللي دئييلدير. چوٍنکي کمالي¬نين واختسيز اؤلومو ايله, اوْنون کيتابخاناسي و آرشيوي اوْنون حيات يوْلداشي و تخميناٌّ اوْن آلتي و اوْن اوٍچ ياشلي ايکي اوْغلونون الينده قالدي؛ اوْنلار دا هئچ کيمي اوْ اثرلرين يان- ياخينينا قوْيماديلار. بئله¬ليکله اوْ رحمتليگين آغير زحمتلر و چوْخلو پوللار خرج ائله¬مکله توْپلاديغي, ايشله¬ديگي و ايشلتديگي چوْخلو ادبي و فوْلکلوريک اثرلرين طالئعي باره¬ده اوْن¬بير ايلدن سوْنرا هله ده هئچ بير سؤز دئيه بيلميريک.

کمالي¬نين توْپلاديغي تيليم¬خان ديوانيندا نه¬لر واريدي؟
بئله بير سوْرغونون جاوابيندا دئمک اوْلار کي, اوْ اثرده تخمينا يئددي يوٍز عوٍنوان شئعر يئرلشميشدي. شئعرلر مضمون و صنعت باخيميندان الينيزده اوْلان بو اثر کيمي چئشيتلي و رنگا¬رنگ¬ايدي. اؤنجه ايشاره ائديلن کيمي شئعرلرين چوْخو بياضلار و کيتابچالار واسيطه¬سي¬ايله, هم ده تکراراٌّ الده ائديلديکلري اوٍچون, اوْنلاردا نقص و چاتيشمازليغا يوْل وئريلمه¬ميشدي. داها دوْغروسو, بير شئعر بير نوٍسخه¬ده ناقيص و يا يانليش يازيلميشديسا, باشقا نوٍسخه¬لرده تکرار اوْلدوقدا بعضاٌّ يانليش و ناقيص کلمه¬لرين دوْغرو و موٍکَمّل يازيلديغيناگؤره نقص¬لر و يانليشلار يوْخ حددينه قدَر آزاليردي.

شئعرلرين يوٍزده ايييرمي¬سيني موٍختليف بيچيملي و مضمونلو اوْلان جيناس و جيناسلي شئعرلر تشکيل ائديردي. سؤز يوْخ کي بو الينيزده اوْلان اثر کيمي, اوْندا يئرلشن شئعرلرين ده آز حيصّه¬سي آغيزلاردان توْپلانميشدي؛ نتيجه¬ده اوْنلارين بعضي¬لرينده فوْلکلور راييحه¬سي دويولور, بعضيلرينده ده باشقا شاعيرلرين شئعرلريندن ائلئمئنتلر گؤرونوردو؛ بوناگؤره ده, اثر چاپ ائديلرکن اوْنلاري « تيليم¬خانا منسوب شئعرلر» بؤلومو آدلي بير بؤلومده چاپ ائتمک قرارينا گلميشديک.

همين شئعرلرله ياناشي, علي کمالي, تيليم¬خان, اوْنون اؤزل حياتي و اؤولادلاري باره ده چوْخلو معلومات توْپلاميش, چوْخلو سندلر ده الده ائده بيلميشدي¬کي, اؤنجه ايشاره ائديلن سببلره گؤره اوْنلارا دا ايندي اليميز چاتمير.

کمالي وارليق درگيسي يايينلانماغا باشلاياندان بير- ايکي ايل سوْنرا همين درگي¬نين يازيچي¬لار هيئتي سيٌراسينا کئچه¬بيلير و همين درگي¬ده ادبي چاليشمالاري, اؤزلليکله¬ ده تيليمخان و اوْنون شئعرلري اوٍزره چوْخلو مقاله¬لر يازيردي. بوناگؤره ده تيليم¬خانين سسي توٍرکيه¬يه و او زامانلار ساوئت¬لر ترکيبينده اوْلان بو گوٍنکو آذربايجان رئسپوبليکاسي¬نين عاليملرينه و عئلم مرکزلرينه چاتير و آز دا اوْلسا تيليم¬خان بو اؤلکه¬لرده و بو اؤلکه¬لرين عاليملري واسيطه¬سي¬ايله آز- چوْخ توٍرک دوٍنياسيندا تانينيردي.

بونلاردان علاوه, دوْکتورکمالي, تيليم¬خان و اوْنون اثر¬لريني تانيتديرماق مقصدي¬ايله تهرانين ياخينليغيندا يئرلشن قوٍدس شهرينده مدنيتيميز اوٍزره چاليشماقدا اوْلان اوستاد شهريار آدينا درنگين(اوستاد شهريار درنگي¬نين) ايش¬بيرلييي¬ايله ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱- جي ايللرده ايکي گوٍنلوک قورولتايلار و عزيزله¬مه تؤرن¬لري گئچيرمه¬يه ده تشبّوٍٍث گؤستردي. شاعيرين ياشاييب- ياراتديغي و وفات ائتدييي مره¬غئي کندي, جوْشقان, ميصيرقان, يئل¬آباد, بنداَمير کندلري و ساوه شهرينده توْپلانتي¬لاري کئچيريلن بو قورولتايلاردا وطنيميزين ان اوجقار يئرلريندن گلن عاليملر و ضييالي¬لارين ايشتيراکي و چيٌخيشلاري اوْلوردو. همين توْپلانتي¬لاردا تيليم¬خاندان علاوه منطقه¬نين باشقا شاعير و يازيچي¬لاري دا خاطيرلانيردي.

اؤنجه سؤيله¬نيلن کيمي, کمالي وفات ائدندن سوْنرا, اوْنون عائيله¬سي کيمسه¬ني اوْنون اثرلري¬نين يان – ياخينينا قوْيماديغي¬نين اوْجوندان نه مطبوعات, نه ده آيري اثرلرده کمالي و تيليم¬خاندان بير شئي¬لر يازيلمايير. بو موٍدّتده يالنيز بو سطيرلرين يازاري اوْنون حياتي و وفاتي¬¬ايله علاقه¬دار نئچه مقاله و موٍصاحيبه تهران, باکي, زنجان, و قوم شهرلرينده يايينلانان نشريه¬لرده چاپ ائتديره بيلير.

تانرييا شوٍکورلر اوْلسون کي, سؤزو گئدن چوْخلو مانئعه¬لر و چتينليک¬لرله تيليم¬خانين چيٌراغي سوْزالديسا, سؤنمه¬دي؛ هابئله کمالي¬نين توتدوغو يوْل آيري بير ميلّي شوٍعورلو و وطن¬پرور اينسانين هيمّتي¬ايله داوام ائتدي. آچيق سؤز بو کي, بو سوْن ايللرده تيليم¬خانين هميئرلي¬سي اوْلان گنج تدقيقاتچي موٍهنديس «اسدا… اميري» بير داها تيليم¬خان اثرلريني توْپلاماغا باشلادي. اوْنون قايناغي داها آرتيق مرغئي و اطراف کندلرين اهاليسي¬نين سينه¬دفترلري, هم ده ديللردن يازديقلاري اليازمالار اوْلدو. اميري جنابلاري کند اهاليسي و باشقا هم يئرلي¬لري¬ايله داها آرتيق صميمي اوْلدوغو اوٍچون, کئچن نئچه ايلده تيليم¬خان شئعرلري¬نين تخميناٌّ دؤرد يوٍز عوٍنوانيني اله گتيرميشدي. باشقا سؤزله دئسک, اوْ, بو موٍدّتده کمالي¬نين توْپلاديغي تيليم¬خان اثرلري¬نين ياريدان چوخونو توْپلايابيلميشدي. سؤز يوْخ کي, بو آغيزلاردان ييٌغيلان شئعرلرين بعضي¬لرينده تک- توٍک کلمه¬لر و يا ميصراعلار دوٍشموش و يا دييشيلميشلر؛ البته بو پوْزقونلوقلارين سايي آزدير. اوٍميد ائديريک کي, ياخين گله¬جکده يئرلي آداملارين يارديمي و مشورتي¬ايله بو نوٍقصانلار دا آرادان قالديريلسين. اينانيريق کي, حؤرمتلي اميري¬نين آرديجيل و يوْرولمادان چاليشمالاري¬ايله هم¬يئرلي¬لرينده تيليم¬خانا اوْلان عشق و سئوگي, بيزي بئله بير آرزويا چاتديراجاقدير.

گنج تدقيقاتچي موٍهنديس اميري تهراندا ياشايان بير سيٌرا اديب¬لر و تيليم¬خاني سئون¬لرله مشورتلشندن سوْنرا توْپلاديغي شئعرلرين ترتيبي و چاپا حاضيرلاماسيني بو سطيرلرين يازاري¬نين عؤهده¬سينه قوْيدو. طبيعي¬ديرکي, بئله بير تکليفدن بوْيون قاچيرماق منيم اوٍچون موٍمکون دئييلدي, نييه¬کي, کمالي¬ايله امکداشليق ائده¬رک تيليم¬خان شئعرلري¬ايله مشغول اوْلموش آداملارين چوْخو ايندي داها دوٍنياسيني دييشميش¬لر؛ قالانلارين ايچينده ¬ده دوْستلارين چوْخو بو ايشه آرتيق مني صلاحيتلي گؤرموشدولر. بئله¬ليکله¬ده بئله بير آغير وظيفه¬ني يئرينه يئتيرمک اوٍچون اولو تانرييا سيٌغيناراق, اميري بَي¬ايله ايش¬بيرلييي آپارماغا سؤز وئريب, ناقيص نظره گلمه¬ين و يا باشارديغيميز قدر نقص¬لر و بوْشلوقلاريني آرادان قالديرا بيله¬جه¬ييميز شئعرلري «تيليم¬خان ديواني¬نين بيرينجي جيلدي» عوٍنواني¬ايله حاضيرلاييب, نشر ائتمک قرارينا گلديک. اينانيريق کي, نجيب مدنييت سئور مرغئي¬لي¬لر و منطقه¬نين اهاليسي بو اثري اوْخودوقجا, گؤزلرينه چارپاجاق نقص¬لري حؤرمتلي اميري حضرتلرينه بيلديره¬جک. هم ده اللرينده و سينه¬دفترلرينده اوْلان تيليم¬خان شئعرلريني اثرين ايکينجي, اوٍچونجو جيلدلرينده چاپ ائتمک اوٍچون گتيره¬جکلر.

قاباق سطيرلرده سؤيله¬ديييميز کيمي, بو مجموعه¬ده چاپ اوْلان شئعرلرين چوْخو آغيزلاردان و شاعيرين شئعرلري¬ايله ماراقلانانلارين آغيزلاردان توْپلاديغي دفترلردن آلينميشدير. بوناگؤره ده فولکلوروموزدان, هم ده باشقا شاعيرلرين, او جوٍمله¬دن شاعيرين اؤز نسليندن¬ اوْلموش و شاعيره بنزه¬تمه¬لر يازميش مره¬غئي¬لي شاعير «توٍرکمان محمود» و باشقالارين شئعرلري¬نين بعضيسي¬نين¬ قيسماٌّ و يا تاماميله تيليم¬خان شئعرلرينه قاريشماسي دا موٍمکوندور. البتّه بئله شوٍبهه¬لي شئعرلرين سايي او قدر اوْلا بيلمز. بونونلا بئله آرتيق تدقيقات آپارماقلا بئله بير شئعره راست گلديکده, اوْنو گله¬جک چاپلاردا مجموعه¬دن چيٌخارماغا سؤز وئريريک.

بيز کمالي¬نين تيليم¬خان اثرلري اوٍزرينده چکدييي آنجاق بو گونه قدر نتيجه¬سيز قالان زحمتلريني اونوتماياراق, سايين موٍهنديس اميري¬نين وار گوٍجوايله چاليشمالاريني و الده ائتديگي باشاريلاري اوٍرَکدن آلقيشلايير, کمالي¬نين روحونا رحمت گؤندرير, اميري¬يه بو يوْلدا آرتيق باشاري¬لار آرزولاييريق. بونو دا بيليريک کي, اميري¬نين ايشي, کمالي¬نين ايشي¬نين دَيَريني آزالتمايير, ائله¬جه¬ده کمالي¬نين ايشي بير زامان اوٍزه چيٌخماقلا اميري¬نين ايشيني اؤز کؤلگه¬سي آلتينا آلماياجاقدير. چوٍنکي هر ايشين اؤزونه گؤره اؤزلليکلري و گؤزلليکلري واردير.

مرحوم کمالي و اميري جنابلاري¬نين گؤردوکلري ايشلر باره¬ده نه قدر دئيه¬سن دانيشماق اوْلار؛ آمما, سؤز اوزانماسين دئيه, شاعيرين ياراديجيليغيندان دا بير سيٌرا اؤرنکلر گؤسترمکله سؤزوموزه سوْن قوْيمالي¬ييق.

دئمک اوْلار کي, تيليم¬خان شئعريميزين بوٍتون اؤلچولرينده و بيچيملرينده شئعر قوْشموش, حتّا بعضي اؤلچولر و بيچيملري اسکي دورومدان چيٌخارداراق اوْندا يئني¬ليکلر و بديعي صنعتلر ايشلتميشدير. اؤرنک اوْلاراق, اوْنون «جيغالي تجنيس»لرينده, قوْشما- باياتي اؤلچولريندن علاوه گرايلي اؤلچولرينده دؤرد ميصراعلارا دا راست گليريک. موٍستزادلاري, ديني مضمونلار داشييان شئعرلري و ساييره¬ده ده بئله اوْلايلاري گؤرمک اوْلور کي, شئعرلره موٍراجيعت ائتمکله, اوْنلارين هاميسينا شاهيد اوْلا بيلمک اوْلار.

تيليم¬خان ديواني¬نين آغير حيصه¬سيني قوْشما و گرايلي بيچيملرينده يازيلان شئعرلر تشکيل ائده¬رک, اوْ, عروض بحرلريندن ده غافيل اوْلماميش, چوْخلو ديني, ايجتيماعي, اخلاقي قوْنولار و دوٍشونجه¬لر داشييان اثرلريني عروض بحرلرينده قلمه آلميشدير. شاعيرين شئعرلري صنعت باخيميندان گوٍجلو, مضمون باخيميندان¬ايسه اوْلدوقجا دوْلقوندولار. بونا گؤره ده اميري بَي حاقلي اوْلاراق, تيليم¬خاني «حکيم تيليم¬خان» کيمي تانيتديرماغا آرتيق ماراق گؤسترير. دوْغرودان دا تيليم¬خان شئعرلرينده حئکمت داشييان و حئکمتله يوْغرولموش ميصراعلار, دئييملر, تئرمينلر نه قَدَر دئيه¬سن چوْخدور. بيزه بئله گلير کي, تيليم¬خانين اؤيود و حئکمتلري خالقيميزين سوْسيال حياتيندا موٍثبت ائتگي¬لر بوراخا¬بيلرلر.

دلي دؤولتلي¬يه وئرمه قيزيني / مال- دؤولتي گئدر, ديوانه قالير.

هابئله:

توٍلکو اؤز شهرينده بير بَبير اوْلور.

و يا:

گرک- بياباني ميش ائيله¬مزلر. / اگرچه سوٍد وئرسه, ياغي ياغ اوْلماز.

زنگين مدنييتيميز و فوْلکلوروموزدان غافيل اوْلمايان شاعير, بعضاٌّ خالقين ايشلتديگي حئکمتلي سؤزلري شئعر قاليبينه سالماقلا داها دا گؤزلـله¬ده¬رک خالقيميزا قايتارير؛ مثلاٌّ:
نامرد آغاجي¬نين سايه¬سي اوْلماز.

………………………………..
گؤوول شوشه¬سينه آتما¬گينان داش!
…………………………………
گؤوول بير شيشه¬دير, طعنه سؤز داشدير.
خالق شاعيري گؤردويو و دويدوغو عدالتسيزليکلر, حاقسيزليقلار و يارامازليقلارين قارشيسيندا هئچ ده دينمز- سؤيله¬مز قالا بيلمير؛ اوْنلاري چوْخ اوستادليقلا آچير- آغاردير.
مجهول بو ايّامين سوٍلئيمــــاني¬دير. / نوْغول- نابات قارقالاريـن¬ داني¬دير.
سيغيرچينلر بو عصرين خوشخواني¬دير / بوٍلبوللر ديليني لال ائيلــه¬ييبدير.

و يا:

ياخشي نه¬دير, يامان نه¬دير- سئچمه¬ين / آدامليغيـــــن شربتيني ايچمه¬ين
آروادي يانينــــدا سـؤزو کئچمـه¬ين / ايندي بگ اوْلوبدور, ائل دوْلانديرير.
درين دوٍشونجه¬لي ياراديجي¬نين بعضي ميصراعلاري¬نين خالق ايچينده ياييلماقلا آتالار سؤزونه چئوريله¬جه¬يي گؤز اؤنونده¬دير:
هر حجّه گئدنه دئمزلر حاجي
***
سئودادا اوْلماسا سر, دارا گرک
***
اؤولاد – ناخلف اوْلماسا يئي¬دير.
***
چاخير ايچن کئچي قوردا دوْو ديلر.
تيليم¬خان آتالار سؤزلريميز و مثللريميزدن آرتيق فايدالانماقلا, اؤز اثرلرينه داها آرتيق گؤزلليک و دوْغماليق باغيشلاييبدير. ميثال اوٍچون:

رام ائيله, سالما ايلقارا, / ساخلا بو نفس- بدخونو
اوّل اؤزو داخيـل اوْلار / هر کس کي قـازا قويونو

هابئله:

مثلدير بو بير تيکه¬يله دوست اوْلان, اوْلار ياغيشينان قار آشناليغي

و يا:

اوْت کؤک اوٍسته بيتر, اصليني ايستر / قارا پالاس يوماغينان بوْز اوْلماز

همچينين:

هر مزار اوٍستونه بؤرکويو چالما / اؤلوسوز قبيره آغلاماق اوْلماز.

تيليم¬خان شئعرينده وطن ده خوٍصوصي يئر توتور؛ نييه کي اوْ, معشوقه¬سي اوْلموش مهري خانيمين آردينجا شيراز شهرينه گئديب, نئچه ايل او ديياردا غريبليگين آجيليق – آغريسيني بوٍتون وارليغي¬ايله حيّس ائله¬ميشدي. اوْ, يالنيز اينسانلار دئييل, حتّا اوچارلار, يوٍرورلر, سوٍروننلر و بؤجکلره ده وطنله غريبلييين فرقلي اوْلدوغونو اؤز شئعرلرينده گؤسترير:
غريب لاچين ديلگير اوْلار, اوْولاماز / هر سار اؤز يئرينده ميرشيکار اوْلور

و يا:


تيليم, غريب ايله فلک جدَلدير / غـــوربت اؤزو جهنمه بَدَلديـر
اژدهالار غريب يئرده جؤعَلدير / عقرب اؤز يئرينده شاهمار اوْلور

شاعير شيرازدا غريب اوْلدوغوندان ناراضيليغيني بيلديرمک مقصديله الي چاتمايان سئودييي¬نين داليسي¬جا بئله دئيير:

قيزيل گوٍللر خندان اوْلور / آچيـلاندا دان- دان اوْلور
شيراز منه زينــدان اوْلور / گئدن گلين- گئدن گلين

حکيم شاعيرين ساده ديلده قوْشدوغو شئعرلرينده اؤيودله دوْلو ميصراعلار نه قَدَر دئيه¬سن چوْخدور. بئله- بئله ميصراعلاردان اؤرنک اوٍچون نئچه¬سيني گؤسترمه¬يه کيفايتلنيريک:
زر سيکّه¬سين آهنگره- / چالديرمازلار منيم جانيم
مارال قوزوسون حيمارا / آلديرمازلار منيم جانيم
………………………….
گـُرک- بياباني ميش ائيله¬مزلر / اگرچه سوٍد وئرسه, ياغي ياغ اوْلماز
هر الوان چيچگه لاله دئمــزلر /رنگي احمر اوْلسا, داغي- داغ اوْلماز.

تيليم¬خان, ايسلام ديني و اوْنون موٍقدس کيتابي قورآنا درين اينام يئتيرن, ايسلام پئيغمبري محمّد (ص) و ايمام علي (ع) حضرتلرينه آرتيق سئوگي و محبّتي اوْلان بير سؤز اوستاسي¬دير. سؤزوموزه شاهيد اوْنون همين مجموعه¬ده قورآنين نئچه سوره¬سي¬نين ترجومه¬سي, اولو تانري, اوْنون پئيغمبري و شيعه¬لرين بيرينجي ايمامي و باشقا معصوملارا يازديغي سيتاييشلر, منقبتلر و تعريف- توصيفلردير.

ائله¬جه ده اينسانين يارانيشي و اؤلومو منظومه¬لري, يئر ايله گؤيون و طبيعتده اوْلان چئشيتلي قوّوه¬لرين بير- بيري¬ايله دئييشمه¬لري منظومه¬لري, چوْخلو اخلاقي, ايجتيماعي مضمونلار داشييان شئعرلري, آقا محمّد مسيح مجتهد, آقا نظام قاضي¬الحاجات, آقا حسن و موللا هادي الويري¬يه حصر ائتديگي مديحه¬لر, اوْنون ديني اينام و دوٍشونجه¬لري¬نين محصولودور .

تيليم¬خان اؤزوندن قاباق و اؤزو ايله چاغداش اوْلان شاعيرلردن او جوٍمله¬دن خسته¬قاسيم, بؤيوک توٍرکمن شاعيري مخدوم قولي فراغي, داغليق قاراباغلي شاعير موللا پناه واقيف و آيريلاريندان تأثيرلر آلميش, اوْنلارا نظيره¬لر يازميش, هم ده اؤزوندن سوْنرا يازيب- يارادان شاعيرلر و عاشيقلار اوْندان ائتگي¬لنميشديلر. اوْندان تأثير آلميش شاعيرلردن قشقايلي مأذون, اوْنون اؤز نسليندن اوْلموش توٍرکمان محمود, چاغداش شاعير درويش بهروان «ايناللي» و باشقالاري¬نين آدلاريني چکمک اوْلار.

تيليم¬خانا تأثير بوراخميش و اوْندان تأثيرلنميش شاعيرلر و همين ساحه¬ده شئعرلر باره ده پروفئسور زهتابي و دوکتور کمالي¬نين يازديغي « تيليم¬خانين حيات و ياراديجيليغي» عوٍنوانلي کيتابدا گئنيش معلومات وئريلميشدير. سؤزو گئدن بو کيتابدا شاعيرين شئعرلري, شئعرلرينده ايشلتدييي و اؤزونه مخصوص اوْلان بديعي صنعتلر, اوْنون دوٍشونجه طرزي, دوٍنيا گؤروشو, ايشلتدييي بديعي ترکيبلر, ايفاده¬لر و ساييره چوْخ ديقّتله آراشديريلميشدير.

بونو دا آچيقلاماق لازيم¬ديرکي, بو مجموعه¬ده يئرلشن شئعرلري, داشيديقلاري چئشيتلي مؤوضوعلار, هم ده قاليبلري و اؤلچولرينه اساساٌّ هله¬ليک بئش بؤلومه آييرديق. بيرينجي بؤلومو شئعرلرين وزن, ريتم و بيچيملرينه باخماياراق, مذهبي شئعرلر تشکيل ائدير. ايکينجي بؤلومده شئعرلرين داشيديغي ريسالت و وظيفه¬ني نظره آلماياراق, يالنيز وزن و بيچيملري اساسيندا ترتيب ائتديک. قوْشمالار بؤلومو اوْلان بو حيصّه کيتابين ان بؤيوک حيصّه¬سيني تشکيل ائدير. اوٍچونجو بؤلوم گرايلي¬لارا, دؤردونجو بؤلوم ده جيغالي قوْشما تجنيسلره آيريلدي. مجموعه¬نين بئشينجي بؤلومو هم شئعر اؤلچولري, هم ده مؤوضوع باخيميندان داها دا رنگارنگ اوْلدو. دئمک بو بؤلومده هم عروض وزنلرينده هم ده قوْشما وزنلرينده, ائله¬جه ده موٍختليف فيکيرلر و دوٍشونجه¬لر داشييان شئعرلره يئر وئريلدي. سؤز يوْخ کي, بوٍتون بو بؤلوملري گئنه ده موختليف آچي¬لاردان بير- بيريندن آييرماق اوْلاردي؛ مثلاٌّ تکجه قوْشمالاري, جيناسليق- غئير جيناسليق, ليريک- ايجتيماعي- اخلاقي, نوٍقطه¬سيزليک و باشقا اؤزلليکلري اساسيندا بير- بيريندن آييرماق اوْلاردي؛ آنجاق ائله بو قدره قناعت ائتديک.

سؤز اوزانماسين دئيه, بو موٍقديمه¬ده قلمه آلينماميش و يا اينجه¬لنمه¬ميش مؤوضوعلاري زهتابي و کمالي¬نين يازديغي کيتابدا اوْخوماغي تاپشيراراق, حؤرمتلي اميري¬ و اوْنونلا امکداشليق ائله¬ينلره آرتيق اوغورلار, تيليم¬خان, کمالي¬ و زهتابي¬يه رحمت آرزولاييرام.

۱۳۸۵/۱۰/۱۶

۱- بو موٍقَدّيمه¬ده سؤزو گئدن بعضي شئعرلري ناقيص اوْلدوقلارينا گؤره چاپ ائله¬مه¬ديک. آللاه قويسا اوْنلاري تکميل ائده¬رک اثرين سوْنکو جيلدلرينده چاپ ائده¬جه¬ييک.

آلما یولوندان ایضاح: بو یازی حکیم تیلیم خانین دیوانی نین اؤن سؤزودور. موهندیس امیری جنابلاریندان بو یازینین دوزنله نمیش متنی نی بیزیم اختیاریمیزدا قویدوغونا گؤره تشکر ائدیریک. مهندس امیری نین حکیم تیلیم خان ساوه ای آدلی یازیسینی اوخوماق اوچون بورا تیخلایین. گلن گونلرده بو متنی لاتین خطینده ده اوخوجولارا تقدیم ائده جه ییک.